Αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα

..
.......................................

Ένα από τα πλέον ακανθώδη και άκρως αμφιλεγόμενα εδάφια της Παλαιάς Διαθήκης σίγουρα πρέπει να είναι το Έξοδος, Κ΄ 6, το χωρίο δηλαδή του Δεκαλόγου που μεταξύ άλλων καθορίζει και τα ισχύοντα στο ζήτημα της ανταπόδοσης αμαρτιών και θεοσέβειας:

[…] ου ποιήσεις σεαυτώ είδωλον, ουδέ παντός ομοίωμα, […] ου προσκυνήσεις αυτοίς, ουδέ μη λατρεύσεις αυτοίς· εγώ γαρ ειμί Κύριος ο Θεός σου, Θεός ζηλωτής, αποδιδούς αμαρτίας πατέρων επί τέκνα, έως τρίτης και τετάρτης γενεάς τοις μισούσι με και ποιών έλεος εις χιλιάδας τοις αγαπώσι με και τοις φυλάσσουσι τα προστάγματά μου

Τι μας λέει το χωρίο αυτό; Ότι οι αμαρτίες του ασεβούς ανταποδίδονται και στους απογόνους του έως την τρίτη και τέταρτη γενιάς˙ ως προς αυτό δεν υπάρχει καμία διχογνωμία. Το σημείο που διχάζει είναι η φράση «τοις μισούσι με» - σε ποιον αναφέρεται τελικά: στους «πατέρες» ή στα «τέκνα»; Ή μήπως και στους δύο; Και με τη μετοχή «τοις αγαπώσι με» ποιοι ακριβώς εννοούνται: οι ευσεβείς πρόγονοι ή οι επόμενες γενιές των απογόνων τους;

Τα ερωτήματα αυτά είναι πολύ σημαντικά για την κατανόηση του προβλήματος. Όσον αφορά την ταυτότητα των «μισούντων», οι εμπίπτοντες στην κατηγορία των «απίστων» διατείνονται ότι σαφέστατα εννοούνται οι «πατέρες», γι’ αυτό άλλωστε και κάνουν λόγο για αδικία που απάδει προς την έννοια του θείου. Οι χριστιανοί αντίθετα θεωρούν ότι γίνεται αναφορά και στα τέκνα, στην ουσία δηλαδή σε όλους ανεξαιρέτως που μισούν τον Θεό.

Δυστυχώς η μορφολογική ανάλυση του επίμαχου τμήματος τόσο στην Έξοδο όσο και στο Δευτερονόμιο, ΚΔ΄ 16 -τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως- δεν ξεκαθαρίζει τα πράγματα˙ η φράση «τοις μισούσι με» θα μπορούσε κάλλιστα να αναφέρεται τόσο σε αρσενικό ουσιαστικό (εδώ: «στους μισούντες» πατέρες) όσο και σε ουδέτερο («στα μισούντα» τέκνα). Απόλυτο σκοτάδι λοιπόν; Ίσως και όχι! Περισσότερα όμως επ' αυτού στη συνέχεια.

Οι χιλιάδες γενεές

Για την αμφισημία της μετοχής «τοις μισούσι με» τα είπαμε. Όμως και η φράση «ποιών έλεος εις χιλιάδας τοις αγαπώσι με» σηκώνει αρκετή συζήτηση. Σύμφωνα με τη χριστιανική ερμηνεία, εδώ καταδεικνύεται η φιλευσπλαχνία του Θεού που ενώ την ασέβεια την ανταποδίδει στη χειρότερη περίπτωση σε τέσσερεις γενιές απογόνων, τη θεοσέβεια την επιβραβεύει σχεδόν χωρίς τέλος!Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Κατ' αρχάς η λέξη «γενεές» στους Εβδομήκοντα δεν αναφέρεται. Αν δεχθούμε ότι αυτό συμβαίνει για να αποφευχθεί η επανάληψη (κάτι που είναι και η πιθανότερη εξήγηση), τότε καλούμαστε να αποφασίσουμε και ποιοι ακριβώς είναι «οι τον Θεό αγαπώντες». Να ’ναι οι περί ων ο λόγος «χιλιάδες γενεές»; Δύσκολο. Διότι εκτός του ότι η λέξη γενεά είναι γένους θηλυκού -κάτι που δεν συμφωνεί με το «τοις αγαπώσι με»-, η εκδοχή αυτή ΔΕΝ τεκμηριώνει τη θεωρία περί ελέησης χιλιάδων κατιόντων συγγενών ως απόρροια της ευσέβειας κάποιου άγνωστου προγόνου Χ!

Μα κι αν πάλι δεχθούμε ότι οι «αγαπώντες» είναι οι (ενάρετοι) πρόγονοι, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την όλη δομή του επίμαχου τμήματος, οδηγούμαστε αβίαστα στο συμπέρασμα ότι το ίδιο δεν μπορεί παρά να ισχύει και για «τους μισούντες», ότι δηλαδή στην πραγματικότητα και στις δύο περιπτώσεις εννοούνται οι «πατέρες»! Υπάρχει βέβαια και μια άλλη περίπτωση: Αυτό που παραλείπεται μετά το «χιλιάδας» κάλλιστα θα μπορούσε να είναι η λέξη ανθρώπων, να γίνεται δηλαδή απλώς αναφορά σε όλους εκείνους τους αναρίθμητους ευσεβείς που αγαπούν τον Γιαχβέ και ζουν σύμφωνα με τα προστάγματά του. Στην περίπτωση αυτή φυσικά κάθε σύνδεση με την έννοια της «γενεάς» θα ήταν άνευ αντικειμένου. Διαλέγει λοιπόν κανείς και παίρνει!

Ποιος προηγήθηκε: Η κότα ή τ' αβγό;

Ούτως ή άλλως η χριστιανική απολογητική δείχνει να παραβλέπει - ή για να ακριβολογήσω, να μην προσεγγίζει με συνέπεια και μιαν άλλη σημαντική λεπτομέρεια: Ότι αφού κάθε πρόγονος είναι ταυτόχρονα και κάποιων άλλων απόγονος, όπως και κάθε απόγονος είναι κάποιων άλλων πρόγονος, κάθε συζήτηση περί ανταπόδοσης αμαρτιών ή θεοσέβειας στις επόμενες γενιές δύσκολα μπορεί να χαρακτηριστεί σοβαρότερη από το… προαιώνιο φιλοσοφικό ερώτημα αν η κότα έκανε τ' αβγό ή το αβγό την κότα!

Για παράδειγμα: Οι αμαρτίες του ασεβούς προγόνου μέχρι να φτάσουν στην τέταρτη (ανάλογης ιδεολογίας) γενιά, λογικά… προσαυξάνονται και με τις ανομίες των ενδιάμεσων γενεών, δηλαδή της 1ης, 2ης και 3ης, αφού όλοι αυτοί οι απόγονοι είναι ταυτόχρονα και πρόγονοι! Μέσα σε μια σειρά λοιπόν μόλις τεσσάρων ασεβών γενεών κάποιου αμαρτωλού προγόνου Χ, πώς ακριβώς αποδίδεται δικαιοσύνη; Και για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, η 4η γενιά με ποιαν ιδιότητα θα τιμωρηθεί επιπρόσθετα: ως η 4η γενιά απογόνων του ασεβούς, ως η 3η της 1ης, ως η 2η τής 2ης ή ως η 1η της 3ης; Ή μήπως τελικά θα πληρώσει για όλους μαζί; Ποιος ξέρει όμως, ίσως τελικά να μην τιμωρηθεί και καθόλου!! Περισσότερα όμως επ' αυτού παρακάτω.

Εδώ τιμωρία, εκεί τιμωρία, πού είναι η τιμωρία;

Το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι είναι φύσει αδύνατον να προσδιοριστεί κάποιος πρόγονος-αφετηρία και συνεπακόλουθα κάποιοι απόγονοι-τελικοί αποδέκτες θεϊκού ελέους ή οργής που θα είναι εντελώς αποκομμένοι από τα γενεαλογικά τους «συμφραζόμενα», εγείρει μια σειρά ερωτημάτων που -όποια κι αν είναι η απάντηση- αναπόφευκτα μας οδηγούν σε αδιέξοδο.

Συγκεκριμένα, εξυμνώντας την (υποτιθέμενη) μακροθυμία του Γιαχβέ (για την οποία, φαντάζομαι, δε θα είχε κανένα νόημα να τολμήσω να ρωτήσω… από ποιο ακριβώς εδάφιο προκύπτει), λένε οι χριστιανοί:

Και εδώ ακριβώς είναι το μεγαλείο της καλοσύνης τοy Θεού. Στο ότι ενώ η ανταπόδοση μιας ασεβούς σειράς απογόνων, γίνεται μέχρι 3ης και 4ης γενεάς, το έλεος προς τη γενεαλογία ενός δικαίου, γίνεται ΣΕ ΧΙΛΙΑΔΕΣ γενεών. Με άλλα λόγια, (όσον αφορά μια οικογένεια), τα αποτελέσματα τhς κακίας τοy προγόνου τους, ο Θεός επιτρέπει να ταλαιπωρήσουν (ως ανταπόδοση κακίας) μέλη της οικογένειας αυτής, μέχρι 3 και 4 γενιές. Όμως τα αποτελέσματα της δικαιοσύνης του προγόνου τους, θα φέρνουν ευλογία σε μια οικογένεια ΓΙΑ ΧΙΛΙΑΔΕΣ γενιές.

Με άλλα λόγια, όχι μόνο τα λόγια αυτά δεν δείχνουν αδικία, αλλά αντιθέτως, δείχνουν τη μακροθυμία του Θεού. Που αντί να φέρει το κακό άμεσα στον ασεβή, μακροθυμεί για τρεις και τέσσερις γενιές, περιμένοντας μήπως (σ.σ. LoL!) η οικογένεια αυτή διορθωθεί. Αλλά που όμως αν η ανομία αυτή συνεχίζεται για μια σειρά τριών και τεσσάρων γενεών, ΤΟ ΠΟΤΗΡΙ ΞΕΧΕΙΛΙΖΕΙ, και ο Θεός τούς αφήνει έκθετους στις συνέπειες της ασεβούς πορείας τους, κάτι που λογίζεται ως ανταπόδοση. Αντιθέτως όμως, συνεχίζει για χιλιάδες γενιές να ευλογεί μια οικογένεια που οι πρόγονοί της ήταν δίκαιοι.

Και αναφερόμενοι στους «νεοπαγανιστές» που είχαν τολμήσει να αμφισβητήσουν την υποτιθέμενη φιλανθρωπία του Γιαχβέ, καταλήγουν:

Ευχόμαστε αν όχι οι ίδιοι, τουλάχιστον τα παιδιά τους ή τα εγγόνια τους, να μετανοήσουν, και να πάψουν να μισούν τον Θεό και να λατρεύουν είδωλα. Γιατί το έλεός Του θα μακροθυμεί και θα περιμένει τη μετάνοιά τους το πολύ για τρεις ή τέσσερις γενιές. Μετά θα τους εγκαταλείψει στο έλεος των δαιμονικών θεών τους... 

Εδώ λοιπόν οι φίλοι μας είναι σαφέστατοι. Το λένε ξεκάθαρα και περίπτωση παρερμηνείας δεν υπάρχει ούτε μία στο εκατομμύριο: Η τιμωρία για τις ανομίες τού προγόνου, δεν επέρχεται αμέσως ούτε για τον ίδιο αλλά ούτε και για τους απογόνους του. Ο Θεός περιμένει έως και τέσσερεις γενιές για να κρίνει (LoL!) και φαντάζομαι περιμένει μέχρι και την τελευταία πνοή του τελευταίου εκπροσώπου της εκάστοτε σειράς γενεών, αφού σύμφωνα με τη χριστιανική θεολογία ο κάθε άνθρωπος μπορεί να μετανοήσει ειλικρινά οποτεδήποτε - αρκεί βέβαια να το κάνει σ' αυτή τη ζωή και όχι... κατόπιν εορτής!

Στην περίπτωση, λοιπόν, που παρέλθουν και οι τέσσερεις γενιές απογόνων του ασεβούς χωρίς ν' αλλάξει τίποτα, ποιος θα τιμωρηθεί τελικά; Μήπως οι επόμενες, αφού οι προηγούμενες ασεβείς δεν θα υπάρχουν πια; Αν ναι, δε θα είχαμε όμως σαφέστατη υπέρβαση του… μεγαλόψυχου ορίου των τεσσάρων γενεών και άδικη ετεροχρονισμένη τιμωρία με τόκο; Αν πάλι οι απόγονοι αποκηρύξουν το ασεβές βίος των προγόνων τους και πάρουν τον δρόμο του Θεού, είναι ποτέ δυνατόν να τιμωρηθούν; Εφόσον όπως μας διαβεβαιώνουν οι χριστιανοί, σε καμία περίπτωση δεν τιμωρούνται αθώοι, η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι ένα κατηγορηματικό ΟΧΙ! Αν όμως τελικά κανείς δεν κληθεί να πληρώσει τα σπασμένα των προηγούμενων, τότε… για ποιο ακριβώς πράγμα συζητάμε τώρα εμείς εδώ;;!!

Έχει όμως και συνέχεια το πράγμα - διότι ενός ατόπου δοθέντος, μύρια έπονται! Έτσι λοιπόν έχω άλλη μία απορία: Είτε, λοιπόν, πρέπει να παρέλθουν τέσσερεις, είτε δεκατέσσερεις ή ακόμα και εκατόν δεκατέσσερεις γενεές, τι σημασία έχει αυτό αν οι γονείς ή οι παππούδες του ασεβούς προγόνου (από τον οποίο αυθαίρετα και πέρα από κάθε έννοια λογικής αρχίζει… η αντίστροφη μέτρηση) ήταν αυτό που λέμε «άνθρωποι του Θεού»; Εφόσον η θεοσέβεια (υποτίθεται ότι) ανταποδίδεται σε χιλιάδες γενεές, τότε λογικά δεν θα έπρεπε να υπάρξει καμία τιμωρία, ακόμα κι αν οι απόγονοι του ευσεβούς ήταν χειρότεροι κι απ' τον ίδιο τον Διάβολο! Ο ανώνυμος Απολογητής ωστόσο περιορίζει τη θεωρία περί ανταπόδοσης του καλού, διευκρινίζοντας ότι απαραίτητη προϋπόθεση για να ισχύουν όλα αυτά είναι και οι απόγονοι να είναι ευσεβείς! Χαίρω πολύ, όμως! Διότι τι το παράξενο να ανταμείβονται οι ευσεβείς; Απολύτως λογικό είναι! Σε τι συνίσταται, λοιπόν, η φιλανθρωπία που κατά τον Σεβήρο ο Θεός «ήπλωσε εις χιλίας γενεάς», αν αυτή στην πραγματικότητα επιδεικνύεται μόνο υπό προϋποθέσεις; Τότε δεν μιλάμε πια για φιλανθρωπία, αλλά απλώς για απόδοση του αυτονοήτου, δηλαδή δικαιοσύνης!

Είναι λοιπόν ηλίου φαεινότερο ότι η συγκεκριμένη ερμηνεία αρχικά δεν περιλάμβανε ούτε καν υπαινισσόταν την ύπαρξη κάποιας προϋπόθεσης. Ο περιορισμός αυτός προφανώς επινοήθηκε εκ των υστέρων όταν έγινε αντιληπτή η αντιφατικότητα του πράγματος. Η χαριτωμένη «θεωρία» όμως περί μακροθυμίας αναπόφευκτα πήγε στράφι!

Ανέκδοτο εγκεκριμένο από την Ιερά Σύνοδο

Ας επιστρέψουμε όμως τώρα εκεί απ' όπου ξεκινήσαμε, στη διχογνωμία δηλαδή γύρω από τη σημασία της μετοχής «τοις μισούσι με». Όπως είδαμε η συντακτική διατύπωση του επίμαχου τμήματος δεν ξεκαθαρίζει πέραν πάσης αμφιβολίας το ποιόν αφορά. Κάποιοι λένε ότι αναφέρεται στους προγόνους, ενώ οι χριστιανοί πιστεύουν ότι εννοεί και τους απογόνους. Διότι αν -Θεός φυλάξοι- ίσχυε το πρώτο, θα είχαμε ακριβώς αυτό που κατηγορηματικά αποκλείουν να εννοείται, την άδικη δηλαδή τιμωρία αθώων! Για να δούμε, όμως, τι λέει επ' αυτού ο Ιωάννης Κολιτσάρας στην από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος εγκεκριμένη ερμηνεία του:

Είναι σπάνια η περίπτωση που ο Θεός τιμωρεί τα αθώα τέκνα για τις αδικίες των γονέων τους˙ και αν καμιά φορά τα τιμωρεί το κάνει για να ανταμείψει τα τέκνα πιο πλουσιοπάροχα στην μέλλουσα ζωή. (1)

Ο Κολιτσάρας, λοιπόν, αλλά και η επίσημη Εκκλησία πού συμφώνησε μαζί του, είναι σαφέστατοι: Το ότι σε καμία περίπτωση δεν τιμωρούνται αθώοι, ΔΕΝ ΙΣΧΥΕΙ! Ξεχάστε το! Δεν το λένε βέβαια έτσι ωμά, αλλά καταβάλλουν φιλότιμη προσπάθεια να το εξωραΐσουν κάπως, ισχυριζόμενοι λίγο πολύ ότι τα αδίκως τιμωρούμενα τέκνα κανονικά θα έπρεπε να… πουν κι ευχαριστώ κι από πάνω για την πλουσιοπάροχη ανταμοιβή που τούς επιφυλάσσει ο Θεός - όχι σ' αυτή τη ζωή, προς Θεού: στην άλλη!

Το φοβερό όμως είναι ότι στην αμέσως επόμενη πρόταση τονίζεται με έμφαση πως η τιμωρία της κακίας των προγόνων πλήττει μόνο τους ασεβείς απογόνους αφού «ο Θεός είναι πάντοτε δίκαιος»! Και για παν ενδεχόμενο κρατάμε και μια πισινή: «Αν και είναι απόκρυφες σε μας οι βουλές Του»!

Οπότε, για να το κάνουμε λειανά: ΝΑΙ, ενίοτε τιμωρούνται και αθώοι για τα ανομήματα των ασεβών «πατέρων» τους (1η πρόταση), ΟΧΙ, ποτέ δεν τιμωρούνται αθώοι απόγονοι (2η πρόταση), αν και... ποτέ δεν ξέρεις (3η πρόταση)!!

Ερωτώ, λοιπόν, τους φίλους μου τους απολογητές για μία ακόμα φορά: Πιστεύετε στ' αλήθεια ότι αυτό το νοητικό εξάμβλωμα και μνημείο ασυνέπειας τοy τύπου «είναι, δεν είναι, αλλά μπορεί και να' ναι» θα ’πρεπε κανονικά να γίνεται πιστευτό και αποδεκτό απ' όλους μας χωρίς την παραμικρή ένσταση; Το πιστεύετε πραγματικά αυτό;

Εδώ πάντως αξίζει να σημειωθεί ότι παρόμοια περίεργα συναντάμε και στον Σόλωνα ο οποίος ενώ από τη μια μας διαβεβαιώνει ότι κανείς δεν ξεφεύγει από τη θεία Δίκη και ότι η τιμωρία αργά ή γρήγορα θα έρθει -έστω και σε αθώους ή ακόμα και στους απογόνους των ανόμων-, σε μιαν επιστολή του προς τους Αθηναίους, τους λέει ότι δεν πρέπει να κατηγορούν τους θεούς εάν έπαθαν κακά, διότι τα δεινά ήρθαν εξαιτίας των δικών τους σφαλμάτων, αποκλείοντας κατ' αυτόν τον τρόπο την περίπτωση οι παθόντες να ανήκουν στην προαναφερθείσα κατηγορία των αναίτια τιμωρούμενων απογόνων! Θεοί γαρ αγαθοί εισίν…

Τα ερωτήματα πληθαίνουν

Τα πράγματα όμως περιπλέκονται ακόμα περισσότερο στους Αριθμούς. Εκεί το εδάφιο ΙΔ΄ 18 που αναφέρεται στα περί ανταπόδοσης αμαρτιών, πουθενά δεν κάνει λόγο για τους περιβόητους «μισούντες». Βέβαια θα μπορούσε κανείς να αντιτείνει ότι το ένα εδάφιο συμπληρώνει το άλλο και ότι εφόσον το «τοις μισούσι με» έχει ήδη αναφερθεί προηγουμένως στην Έξοδο, το επιχείρημα εκ της σιωπής του νόμου στην περίπτωση αυτή δεν ισχύει. Καμία αντίρρηση, αρκεί να μην είχαν προηγηθεί και όλα αυτά τα κωμικοτραγικά «λέω-ξελέω» που θα μπορούσαν να στείλουν στο φρενοκομείο ακόμα και τον πιο υπομονετικό άνθρωπο!

Οι υποψίες άλλωστε ότι η επίμαχη φράση σε καμία περίπτωση δεν αποκλείει την ανταπόδοση προγονικών αμαρτιών σε αθώους απογόνους, επιβεβαιώνονται στο εδάφιο όπου ο Γιαχβέ απειλεί τους γογγυστές που αρνήθηκαν να επιτεθούν στους Χαναναίους με επέκταση της τιμωρίας και στα ανήλικα, ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΜΕΤΟΧΑ στην ανταρσία, παιδιά τους:

[…] οι δε υιοί υμών έσονται νεμόμενοι εν τη ερήμω τεσσαρράκοντα έτη και ανοίσουσι την πορνείαν υμών, έως αν αναλωθή τα κώλα υμών εν τη ερήμω […] (2)

Δηλαδή, όπως σχολιάζει ο Κολιτσάρας:

τα δε παιδιά σας, όσα είναι κάτω των είκοσι ετών, θα περιπλανώνται εις την έρημον επί τεσσαράκοντα έτη και θα υποφέρουν τας συνέπειας τής αποστασίας σας από τον Θεόν, μέχρις ότου αποθάνουν όλοι οι άνω των είκοσι ετών.

Πέραν τούτου, στη μετάφραση του επίσης ορθόδοξου Βάμβα, την οποία -έστω και με κάποιες επιφυλάξεις- οι χριστιανοί αποδέχονται, η διατύπωση του Κ΄ 6 της Εξόδου είναι πολύ σαφέστερη και… απρόσμενα διαφωτιστική:

[…] ανταποδίδων τας αμαρτίας των πατέρων επί τα τέκνα, έως τρίτης και τετάρτης γενεάς των μισούντων με· και κάμνων έλεος εις χιλιάδας γενεών των αγαπώντων με […]

Αν μελετήσουμε προσεχτικά τη γραμματική και συντακτική δομή του εδαφίου επικεντρωνόμενοι στις δύο ουσιαστικοποιημένες μετοχές ενεστώτα, είναι απολύτως ξεκάθαρο τι ακριβώς εννοείται: Όπως λοιπόν η γενική «γενεές των αγαπώντων» θεωρείται ότι σαφέστατα εκφράζει κατιούσα συγγένεια (και συνεπώς τεκμηριώνει την φιλανθρωπία του Θεού), έτσι και η Γενική «γενεάς των μισούντων» δεν μπορεί παρά να περιγράφει την ίδια ακριβώς σχέση! Είναι σαφές δηλαδή ότι τόσο οι «μισούντες» όσο και οι «αγαπώντες» είναι οι πατέρες! Οποιοσδήποτε φιλόλογος ή γλωσσικά ευαισθητοποιημένος αναγνώστης θα το έβλεπε αυτό - αρκεί να μην τον εμπόδιζε η θρησκευτική προκατάληψη!

Όμως και στη Βουλγκάτα το «τοις μισούσι με» είναι ξεκάθαρο που αναφέρεται:

visitans iniquitatem parum in filiis in tertiam et quartum generationem eοrum qui oderunt me […]
Το ίδιο και στην αναθεωρημένη μετάφραση του Λουθήρου:

[…] der die Missetat der Eltern heimsucht bis ins dritte und vierte Glied an den Kindern derer, die mich hassen[…]( […] ο οποίος επισκέπτεται την ανομία των πατέρων έως την τρίτη και την τετάρτη γενεά στα παιδιά εκείνων οι οποίοι με μισούν)

Θα μου πείτε βέβαια, και τι μας ενδιαφέρει εμάς τι λένε οι άλλες μεταφράσεις; Σημασία έχει τι λένε οι Εβδομήκοντα. Δεκτό. Όχι όμως ανεπιφύλακτα. Διότι, βλέπετε, δεν ήταν μόνο οι Εβδομήκοντα που στηρίχτηκαν απ' ευθείας στο εβραϊκό πρωτότυπο. Το έκανε και ο Λούθηρος, αλλά και ο Βάμβας.

Η παραχώρηση

Όμως ακόμα κι αν αντιπαρέλθουμε όλες αυτές τις ενστάσεις και δεχθούμε τελικά τη ρετουσαρισμένη ερμηνεία ότι μόνο τα ασεβή τέκνα τιμωρούνται για τα ανομήματα των προγόνων τους, πάλι πρόβλημα θα έχουμε! Διότι ακόμα κι αυτό ΑΔΙΚΟ είναι! Οι ένοχοι, βλέπετε, είθισται να λογοδοτούν αποκλειστικά και μόνο για τις δικές τους ανομίες! Ως προς τα λάθη άλλων είναι εντελώς αθώοι και είναι αδιανόητο να επιβαρύνονται επιπρόσθετα! Τι δηλαδή, βρήκαμε παππά, ας θάψουμε πεντ' έξι;! Τι σόι λογική είναι αυτή;

[…] Γιατί η ανταπόδοση, γίνεται όπως σαφώς λέει το εδάφιο, ΓΙΑ ΑΜΑΡΤΙΑ. Πού είναι λοιπόν η αδικία; Άρα είναι άδικα και τα δικαστήρια όταν καταδικάζουν τους παρανόμους. Φοβερή Παγανιστική λογική! […]

Απορούν και εξίστανται, λοιπόν, οι φίλοι χριστιανοί που κάποιοι μιλούν για αδικία και με αρκετά άκομψο ύφος ισχυρίζονται πως με το να επικρίνουμε τις πρακτικές αυτές του Γιαχβέ είναι σαν να αμφισβητούμε και τις καταδικαστικές αποφάσεις δικαστηρίων εις βάρος των παρανόμων !

Η απορία τους αυτή, όμως, είναι εντελώς ακατανόητη, η λογική δε που τη διέπει απλά εξωφρενική! Διότι είναι σαν να μας λένε ότι όποτε κάποιος διαρρήκτης λ.χ. πέφτει στις δαγκάνες του νόμου, θα πρέπει μιας και… τον έχουμε εύκαιρο να του απαγγέλλουμε κατηγορία και για όλα τα ποινικά αδικήματα που τυχόν έχει διαπράξει ακόμα και ο…προπροπάππος του! Ωραία. Ας μην χρονοτριβούμε άλλο λοιπόν κι ας ασκήσουμε πίεση ώστε να τροποποιηθεί επιτέλους ο… απαρχαιωμένος ποινικός κώδικας και να εναρμονιστεί πλήρως με το πνεύμα του... Δεκαλόγου! Μόνο έτσι θα βασιλέψει και πάλι δικαιοσύνη σ' αυτόν τον κόσμο!

Φυσικά όλα αυτά που ισχυρίζονται οι χριστιανοί στερούνται σοβαρότητας. Θα πρέπει, όμως, ν' αντιληφθούν ότι επιχειρηματολογώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο αντί να αποδυναμώνουν τις κατηγορίες περί «άδικου Θεού», εν τέλει τις ενισχύουν!

Ιεζεκήλ, ΙΗ΄, 1-4 & Δευτερονόμιο, ΚΔ΄, 16

Όμως το τι πραγματικά ισχύει, δε φαίνεται ξεκάθαρα στον Ιεζεκήλ όπου ο Θεός ελέγχει τους Ιουδαίους για τη δεισιδαιμονική τους αντίληψη ότι η ασέβεια των γονέων πλήττει και τα αθώα παιδιά; Ή στο Δευτερονόμιο όπου καθίσταται σαφές ότι «έκαστος εν τη εαυτού αμαρτία αποθανείται»; Γιατί λοιπόν να μη δεχθούμε ότι τα συγκεκριμένα, σαφέστατα διατυπωμένα εδάφια συμπληρώνουν τα ασαφή ξεκαθαρίζοντας κατ' αυτόν τον τρόπο απόλυτα τι τελικά εννοείται;

Εύλογο όντως το ερώτημα, αλλά απάντηση υπάρχει και μάλιστα τυγχάνει ευρείας αποδοχής. Γιατί σε αντίθεση με πλείστες θεολογικές ερμηνείες, είναι απλή, λογική και ως εκ τούτου εύληπτη: Οι διαφοροποιήσεις αυτές, λοιπόν, είναι εξαιρετικά πιθανό να αντανακλούν απλώς την τροποποίηση που επήλθε με το πέρασμα του χρόνου στη σκέψη των ανθρώπων αναφορικά με την υπόσταση της αμαρτίας και την αντίληψη περί καλού και κακού. Αλλιώς σκέφτονταν πριν, αλλιώς μετά. Αυτό είναι όλο. Τίποτε λιγότερο, τίποτε περισσότερο.

Συνεπώς εδώ ούτε συμπληρώνονται ούτε αποσαφηνίζονται τα αμφίσημα χωρία, όπως κάποιοι θέλουν να πιστεύουν! Απλώς τίθενται εν αμφιβόλω! Διότι η ρητή και μη παρερμηνεύσιμη διαβεβαίωση του Θεού ότι οι αμαρτίες (αλλά και οι θεάρεστες πράξεις) ΔΕΝ είναι μεταβιβάσιμες, ούτε σε κατιόντες ούτε σε ανιόντες συγγενείς, και ότι τον κάθε άνθρωπο θα τον κρίνει «κατά την οδό αυτού», μιας και «δικαιοσύνη δικαίου επ' αυτόν έσται, και ανομία ανόμου επ' αυτόν έσται», αντιφάσκει κραυγαλέα προς το επίμαχο χωρίο της Εξόδου, όπου οι αμαρτίες αλλά και η θεοσέβεια ΒΕΒΑΙΩΣ και μεταβιβάζονται! Οι απολογητές, βέβαια, για να εξαφανίσουν τη σκανδαλώδη αυτήν αντίφαση, καταφεύγουν ως συνήθως σε… μοναδικής έμπνευσης ταχυδακτυλουργικά τα οποία όμως -δυστυχώς ή ευτυχώς- δεν πιάνουν σε όλους:

«Δεν θα πεθάνουν τα παιδιά εξ αιτίας της ανομίας των πατέρων, ούτε οι πατέρες για την ανομία των παιδιών τους. Ο καθένας θα πεθάνει για τη δική του αμαρτία.» Άρα λοιπόν ο απόγονος θα τιμωρηθεί ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ασέβεια, επειδή εξ' αιτίας τής συνεχιζόμενης κακίας των προγόνων του, που έγιναν ανεκτοί υπερβολικά, δεν υπάρχει πλέον γι' αυτόν μακροθυμία.

Εδώ λοιπόν οι φίλοι μας προφανώς για να διασκεδάσουν τον προβληματισμό που γεννά η φράση «έκαστος εν τη εαυτού αμαρτία αποθανείται» και ευκαιρίας δοθείσης να στηρίξουν και την (εντελώς αεροκοπανισμένη) θεωρία περί θεϊκής μακροθυμίας για τέσσερεις ολόκληρες γενιές, αποκλείουν το ενδεχόμενο (που αναλυτικότατα περιγράφεται στον Ιεζεκήλ) τα παιδιά να είναι ενάρετα (και γι’ αυτό να μην τιμωρούνται) και ούτε λίγο ούτε πολύ μας λένε ότι οι απόγονοι στους οποίους αναφέρεται ο Γιαχβέ και προς όφελος των οποίων νομοθετεί, είναι αποκλειστικά και μόνο… οι της περιβόητης 4ης γενιάς μεταγενέστεροι! Κι επειδή οι αμετανόητοι πρόγονοι καθώς και η… αρχή του κακού, ο ασεβής προπροπροπάππος, και καλά δεν έκαναν χρήση της (θα το ματαξαναπώ: αεροκοπανισμένης) μακροθυμίας του Θεού όσο ακόμα ζούσαν, οι επόμενες… τυχερές γενιές (αυτές του εδαφίου μας) θα τιμωρηθούν αποκλειστικά και μόνο για τη δική τους ασέβεια! - Μάλιστα. Πολύ καλό! Το άλλο με τον Τοτό το ξέρετε;

Ελπίζω μόνο να μην επιχειρήσει κανείς να δώσει μια ακόμα πιο μεταφυσική διάσταση στο θέμα ισχυριζόμενος ότι η επιπρόσθετη τιμωρία θα επιβληθεί στη μέλλουσα ζωή, διότι σχεδόν σε όλο το ΙΗ´ του Ιεζεκήλ υπάρχουν συνεχείς και σαφέστατες αναφορές σχετικά με τη μορφή που θα έχει η ανταπόδοση: μακροημέρευση για τους ευσεβείς, πρόωρος θάνατος για όλους τους αμαρτωλούς! (3)

Πέραν τούτου να υπενθυμίσω τη θέση του Κολιτσάρα (και κατ' επέκταση της Εκκλησίας) ότι στην ζωή αυτή ενίοτε τιμωρούνται και αθώα παιδιά για τις αδικίες των προγόνων τους (ώστε να ελεηθούν στη μέλλουσα). Τέλος, ακόμα κι οι ίδιοι οι απολογητές δεν νομίζω ότι αναφέρονται στην «άλλη ζωή» όταν γράφουν:

[…] Με άλλα λόγια, (όσον αφορά μια οικογένεια), τα αποτελέσματα της κακίας του προγόνου τους, ο Θεός επιτρέπει να ταλαιπωρήσουν (ως ανταπόδοση κακίας) μέλη της οικογενείας αυτής, μέχρι τρεις και τέσσερεις γενιές […]

Για να μην κατηγορηθώ δε ότι αγνοώ ή κακόβουλα παρακάμπτω το δόγμα περί μεταθανάτιας τιμωρίας των ασεβών και επιβράβευσης των εναρέτων, τονίζω με ιδιαίτερη έμφαση, ότι εδώ δεν μιλάμε για αυτή την κρίση, αλλά για ετέρα έκτακτη που αφορά τις αμαρτίες ΑΛΛΩΝ!

Όμως ακόμα και στην υποθετική περίπτωση που η τιμωρία για τις αμαρτίες των προγόνων πράγματι επιβαλλόταν σε κάποιαν… άλλη διάσταση, αναρωτιέμαι τι ακριβώς συμβαίνει με τους ασεβείς που μας αφήνουν χρόνους; Τι γίνεται λοιπόν με δαύτους; Υφίστανται απ' ευθείας την τιμωρία που τους αναλογεί, ή περιμένουν έως ότου παρέλθει και η 4η, καθοριστικής σημασίας γενιά και ο Θεός αποφανθεί οριστικά για τον βαθμό της ενοχής τους;; Μα και πάλι, για ποιο ακριβώς πράγμα θα αποφανθεί άραγε ο Θεός; Γι’ αυτό που ήδη ξέρει και ανέκαθεν ήξερε προ πάντων των αιώνων; Τι νόημα θα είχε, λοιπόν, όλη αυτή η γραφειοκρατική αναμονή όταν τίποτα πια δεν θα ήταν αναστρέψιμο; Εκτός κι αν οι αποδημούντες εις Κύριον (ή… Διάβολον) τιμωρούνται προκαταβολικά ανάλογα με το αν οι απόγονοι ή (στην περίπτωση πρόωρου θανάτου) πρόγονοί που συμπληρώνουν την... τετράδα, πρόκειται τελικά να μετανοήσουν ή όχι! Όμως οι χριστιανοί λένε ότι ο Θεός περιμένει μέχρι και την 4η γενιά! Οπότε;;

Όπως βλέπουμε λοιπόν, ακόμα και με μεγαλόψυχες παραχωρήσεις η θεωρία περί μακροθυμίας του Θεού δεν μπορεί να στηριχθεί περαιτέρω. Είναι πέρα για πέρα σαθρή και καταρρέει σαν χάρτινος πύργος. Η προαναφερθείσα εξήγηση, αντίθετα, περί σταδιακής τροποποίησης στη σκέψη των ανθρώπων ακούγεται ρεαλιστικότερη και μας παρέχει μιαν απόλυτα ικανοποιητική εξήγηση για τις διαφοροποιήσεις στα εδάφια που σχολιάσαμε.

Θεός=Σατανάς & Σατανάς=Θεός

Το ότι τα παραπάνω δεν αποτελούν ανυπόστατες εικασίες ασχέτων, αλλά πιθανότατα είναι πολύ κοντά στην πραγματικότητα, αποδεικνύεται δε και με την απλή αντιπαραβολή δύο εδαφίων που παρότι αναφέρονται πέραν πάσης αμφισβήτησης στο ίδιο ακριβώς γεγονός (μιας απογραφής που διέταξε ο Δαβίδ), αποδίδουν την ηθική αυτουργία για το αντιλαϊκό αυτό μέτρο το μεν παλαιότερο στον Θεό, ενώ το πιο πρόσφατο στον Διάβολο!! (4)

Ας θαυμάσουμε όμως τα εν λόγω χωρία - αξίζει τον κόπο:

Και προσέθετο οργήν Κύριος εκκαήναι εν Ισραήλ, και επέσεισε τον Δαυίδ εν αυτοίς λέγων˙ βάδιζε, αρίθμησον τον Ισραήλ και τον Ιούδαν […]

Αυτό είναι το παλαιότερο εδάφιο όπου ρητά αναφέρεται ότι ο Θεός ήταν αυτός που υποκίνησε τον Δαβίδ να διατάξει την αρίθμηση του λαού. Στο μεταγενέστερο εδάφιο, όμως, έκπληκτοι διαπιστώνουμε στροφή 180 μοιρών και ως ηθικός αυτουργός παρουσιάζεται ο τόσο… χρήσιμος Σατανάς:

Και έστη διάβολος εν τω Ισραήλ και επέσεισε τον Δαυίδ του αριθμήσαι τον Ισραήλ 

«Μα πώς είναι δυνατόν αυτό;;!!», αναρωτήθηκα κι εγώ έκπληκτος όταν πριν από 15 χρόνια διαβάζοντας την Παγκόσμια ιστορία των θρησκειών του Γκλάζεναπ βρέθηκα για πρώτη φορά αντιμέτωπος με αυτή την σκανδαλώδη αντίφαση. Για να δούμε τι λέει η Εκκλησία, σκέφτηκα, κι ανέτρεξα στο πολυτελές έργο του Ι. Κολιτσάρα Αγία Γραφή - Βίβλος μήπως και βγάλω άκρη. Και όντως τα πράγματα αμέσως ξεκαθάρισαν. Ξαφνικά δεν υπήρχε κανένα θεολογικό πρόβλημα πια, καμία απολύτως αντίφαση! Πως συνέβη αυτό; - Α είναι πολύ απλό. Απλώς στο παλαιότερο κείμενο η λέξη «Κύριος» μεταφράστηκε «διάβολος» (!!): 

Άναψε πάλι η οργή του Κυρίου εναντίον του Ισραηλιτικού λαού, διότι ο διάβολος παρώθησε τον Δαυίδ εις μιαν πτώσιν υποβαλών εις αυτόν την κατωτέρω ιδέαν […] (5) 

Το εκπληκτικό δε είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις ο Δαβίδ παρουσιάζεται μεταμελημένος για την πράξη του (;!) αυτή για τη οποία μάλιστα μεγαλόψυχα επιλέγει ως τιμωρία την εξόντωση… 70000 ανδρών του!! Αυτά βέβαια μπορεί να σοκάρουν εμάς, τους «θεολογικά αναλφάβητους», για τους μπαρουτοκαπνισμένους απολογητές, όμως, είναι... ψιλά γράμματα! Έτσι λοιπόν η από κάθε άποψη απίστευτη αυτή ταύτιση του Θεού με τον Διάβολο σύμφωνα με την αναλυτικότερη θεολογική ερμηνεία απορρέει από το γεγονός ότι ο Γιαχβέ στην πραγματικότητα «παραχώρησε» - κοινώς, επέτρεψε- να επηρεαστεί ο Δαβίδ από τον Σατανά! Η εν λόγω θεωρία, μεγαλοφυής εφεύρεση των απολογητών στην προσπάθειά τους να απενοχοποιήσουν τον Γιαχβέ εκεί όπου ξεκάθαρα εμφανίζεται να παρωθεί τους ανθρώπους σε ανομήματα (αφαιρώντας τους κατ' αυτόν τον τρόπο ετσιθελικά την από τη χριστιανική θεολογία πολυύμνητη «ελευθερία βούλησης»), είναι πολύ διαδεδομένη και από τις πλέον αγαπητές στους θεολογικούς κύκλους. Γιατί στα δύσκολα είναι πάντα εκεί. Κάθε φορά που κάτι πάει να τσαλακώσει την εικόνα του Γιαχβέ, τσουπ, ξεπετάγεται από το χρονοντούλαπο και μας βγάζει κοροϊδευτικά τη γλώσσα σαν να μας λέει: «Σας την έσκασα κορόιδα!».

Κουτόχορτο όμως δεν τρώνε όλοι, ξέρετε! Διότι αν όντως κάθε φορά που τα βιβλικά κείμενα παρουσιάζουν τον Γιαχβέ ως υποβολέα και υποκινητή, στην πραγματικότητα εννοούνταν ο Διάβολος, αυτό θα αναφερόταν ΡΗΤΑ, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στον Ιώβ (6) ή στα Παραλειπόμενα με το πνεύμα ψεύδους που εξαπέστειλε ο Θεός για να πλανήσει τους Προφήτες (7) ή ακόμα και στον Ματθαίο όπου διαβάζουμε ότι «ο Ιησούς ανήχθη εις την έρημον υπό του Πνεύματος πειρασθήναι υπό του διαβόλου». Σε κάθε περίπτωση πάντως, και εφόσον μιλάμε για το ίδιο γεγονός, δε θα αναφέρονταν και οι δύο εκδοχές. Μία εξ αυτών θα αρκούσε. Τα περί «παραχωρήσεων», λοιπόν, που επικαλούνται οι θεολόγοι, μόνο ως χιούμορ -και μάλιστα μπλακ- μπορούν να εκληφθούν! Και λέω «μπλάκ» γιατί ακόμα και η ερμηνεία που ασπάζονται οι χριστιανοί, κάθε άλλο παρά κολακευτική είναι για τον Γιαχβέ! Διότι το γεγονός ότι ο «πανάγαθος» Θεός επέτρεψε στον Σατανά να επηρεάσει τον Δαβίδ με συνέπεια αυτός να αμαρτήσει και να χαθούν έτσι απλά 70000 αθώες ζωές, ε διάολε, δεν μπορεί οι χριστιανοί να το περνάνε έτσι στο ντούκου σφυρίζοντας αδιάφορα! Να υπενθυμίσω δε ότι ο Θεός ως παντογνώστης ασφαλώς γνώριζε με κάθε λεπτομέρεια τι τελικά θα συνέβαινε… πολύ πριν καν συλλάβει ακόμα και την ίδια την ιδέα της δημιουργίας του μάταιου ετούτου κόσμου - που και αυτό το ήξερε προ πάντων των αιώνων πως κάποτε θα συνέβαινε… πολύ πριν καν το αφήσει να συμβεί! (8) 

Μπερδευτήκατε; Δεν πειράζει. Αυτά, βλέπετε, συμβαίνουν όταν οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να προσεγγίσουν την έννοια του θείου, αντί να σιωπούν ταπεινά αναγνωρίζοντας το ανέφικτο του προσδιορισμού της απόλυτης αλήθειας, μιλούν ακατάπαυστα αναγορεύοντας εαυτούς σε εκπροσώπους Τύπου του Δημιουργού!

Τι πρέπει να θυμόμαστε

Κάθε φορά, λοιπόν, που συζητάμε περί του ζητήματος της ανταπόδοσης αμαρτιών ή ευσέβειας στις επόμενες γενιές, θα πρέπει να 'χουμε κατά νου τα εξής:  

α. Κάθε άνθρωπος είναι ταυτόχρονα πρόγονος και απόγονος. 

β. Οι «μισούντες» του Δεκαλόγου είναι κατά πάσα πιθανότητα οι «πατέρες».

γ. Ενίοτε τιμωρούνται και αθώοι. 

δ. Τα εδάφια στα οποία γίνεται λόγος περί του αντιθέτου, συνιστούν αντίφαση και πιθανότατα αντικατοπτρίζουν την αλλαγή στη σκέψη των Ιουδαίων σχετικά με τη φύση τού θείου. 

ε. Η θεωρία περί επέκτασης του ελέους του Θεού σε χιλιάδες γενεές απογόνων του ευσεβούς έχει και παρενέργειες: Πρώτον οδηγεί στην οριστική ταύτιση των «μισούντων» με τους ασεβείς «πατέρες» και εκτός αυτού συνεπάγεται την ατιμωρησία… χιλιάδων ασεβών απογόνων! Διότι, υπενθυμίζω, αν απαραίτητη προϋπόθεση είναι και οι απόγονοι να είναι ενάρετοι, τότε δε στοιχειοθετείται καμία «απέραντη φιλευσπλαχνία», αλλά μιλάμε απλώς γιά απονομή δικαιοσύνης και επιβράβευση του καλού. 

στ. Η θεωρία περί μακροθυμίας του Θεού προς τον αμαρτωλό και αναβολής της τιμωρίας του μέχρι να παρέλθει και η 4η ασεβής γενιά των απογόνων του, εκτός του ότι είναι εντελώς αστήρικτη, καθιστά αδύνατη την ανταπόδοση του κακού σ' αυτή τη ζωή! Απλά δεν μπορεί να τιμωρηθεί κανείς! 

η. Όλα αυτά είναι στην ουσία άνευ αντικειμένου από τη στιγμή που ο Γιαχβέ ως παντογνώστης ήξερε προ πάντων των αιώνων την προσωπική πορεία που επρόκειτο να διαγράψει ο κάθε άνθρωπος που περπάτησε (και θα περπατήσει) ποτέ πάνω σ' αυτόν τον πλανήτη! Η εκ των προτέρων γνώση των δεδομένων αυτών, όμως, δεν συμβιβάζεται με τη γενική ιδέα που διέπει την υποτιθέμενη μακροθυμία! Αυτό το «ο Θεός μακροθυμεί για τρεις και τέσσερις γενιές, περιμένοντας μήπως η οικογένεια αυτή διορθωθεί» απλά ΔΕΝ στέκει!




Π Α Ρ Α Π Ο Μ Π Ε Σ

[1] Αγία Γραφή Βίβλος, εκδ. Κ. Κουμουνδουρέα,
(ερμηνευτική απόδοση: Ι. Θ. Κολιτσάρα), τόμος 1, σελ. 166

[2] Αριθμοί, ΙΔ΄ 32-33

[3].Κολιτσάρας, τόμος 5, σελ. 286

[4] H. De Glasenapp, Παγκόσμιος ιστορία των θρησκειών,
Εκδ. Περ. Σύψα - Χρ. Σιαμαντά, σελ. 320

Επίσης:

Μαρία Σεφέρου, Απομυθοποίηση του Διαβόλου, 1997,
εκδ. ΕΥΡΩΤΑΣ, σελ. 204-206

[5] Κολιτσάρας, τόμος 2, σελ. 207

[6] Ιώβ, Α΄ 6-12 & Β΄ 1-6

[7] Β΄ Παραλειπομένων, ΙΗ΄ 18-22

[8] Εκτενής ανάλυση εδώ