Το χρονικό μιας... κλωνοποίησης

.................

Μία από τις εντυπωσιακότερες βιβλικές ιστορίες που ήδη από μικρό παιδί, μου προκαλούσε θαυμασμό και εξήπτε τη φαντασία μου, είναι ο περίφημος πολλαπλασιασμός των άρτων. Αργότερα βέβαια, και όσο περισσότερο κυριευόμουν από το «αδηφάγο και φθοροποιό δαιμόνιο» του απιστείν, ο θαυμασμός άρχισε να υποχωρεί δίνοντας τη θέση του στην αμφιβολία, η αμφιβολία στη δυσπιστία, αυτή στην καχυποψία και ούτω καθεξής.

Έτσι λοιπόν όπως και για τόσες άλλες περιπτώσεις, άρχισα να το ψάχνω περισσότερο. Στην πορεία συνάντησα διάφορες ερμηνείες: από την παραδοσιακή θεολογική περί «ιστορικού γεγονότος» μέχρι και την άποψη περί μετατροπής ενός… πικνίκ σε θαυματουργική σίτιση χιλιάδων! Για ν’ αποκτήσουμε, όμως, μια σφαιρικότερη αντίληψη του θέματος, ας δούμε τώρα εν τάχει μερικές από τις θεωρίες αυτές:

Ένα ή δύο περιστατικά;

Καταρχάς, οι διαφορετικές αριθμητικές αναφορές περί των σιτισθέντων (5.000 έναντι 4.000), είναι απόλυτα σαφές ότι δεν συνιστούν αντίφαση, αφού τόσο το Κατά Ματθαίον όσο και το Κατά Μάρκον κάνουν λόγο για δύο διαφορετικά θαύματα. Τώρα, βέβαια, το πόσο διαφορετικά ήταν τα θαύματα αυτά, σηκώνει πολλή συζήτηση, αφού με εξαίρεση τις αριθμητικές αναφορές, η όλη δομή των αφηγήσεων -από το θέμα μέχρι και τις φραστικές διατυπώσεις- παρουσιάζει ομοιότητες που κυριολεκτικά… δεν σ’ αφήσουν ν’ αγιάσεις! Έτσι μία από τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί είναι πράγματι ότι η αρχική εκδοχή της ιστορίας απλώς αναπαράχθηκε δημιουργώντας από το πουθενά ένα δεύτερο «θαύμα» (1). Εδώ, ωστόσο, υπάρχει ένα πρόβλημα που όπως και να το κάνουμε, δεν μπορεί να αγνοηθεί: το ότι επρόκειτο για δύο διαφορετικά περιστατικά εμφανίζεται να το επιβεβαιώνει κι ο ίδιος ο Ιησούς, και μάλιστα όχι με μια σύντομη, απλή αναφορά, αλλά μέσα από μιαν αρκετά εκτενή στιχομυθία με τους μαθητές του μερικές ώρες μόνο μετά το δεύτερο περιστατικό. (2)

Κρυφά μηνύματα

Η προαναφερθείσα στιχομυθία του Ιησού με τούς μαθητές οδήγησε πολλούς μελετητές στο συμπέρασμα ότι οι αριθμητικές αναφορές αμφοτέρων των αφηγήσεων μόνο τυχαίες δεν είναι, αλλά καταφανώς κρύβουν κάποια κρυφά μηνύματα που δεν μπορούσε ν’ αντιληφθεί ο καθένας. Θυμηθείτε το επίμαχο απόσπασμα:

Και οι μαθηταί ελησμόνησαν να πάρουν άρτους. Δεν είχαν δε μαζί των εις το πλοίον παρά ένα μόνον ψωμί. Παρήγγελε δε εις αυτούς ο Ιησούς και τους καθιστούσε προσεκτικούς λέγων ۠ «Βλέπετε καλά και προσέχετε από το κακό προζύμι των Φαρισαίων και του Ηρώδου». Και εσυλλογίζοντο αυτοί και έλεγαν μεταξύ των «ο Διδάσκαλος μας κάνει παρατήρησιν, διότι δεν εφροντίσαμεν να πάρωμεν ψωμιά». Ο δε Ιησούς με την θείαν του γνώσιν είδε καθαρά τας σκέψεις των και τους είπε ۠ «τι συλλογίζεσθε, ότι δεν έχετε ψωμιά; Ακόμη […] δεν εννοείτε και δεν καταλαβαίνετε; Ενώ έχετε μάτια δεν βλέπετε και ενώ έχετε αυτιά δεν ακούτε; Και όσα ακούτε και βλέπετε δεν τα ενθυμείσθε; Όταν έκοψα τα πέντε ψωμιά δια τους πεντακισχιλίους, πόσα κοφίνια γεμάτα από κομμάτια επήρατε;» λέγουν εις αυτόν ۠ «δώδεκα». «Όταν δε τα επτά ψωμιά έκοψα και εμοίρασα εις τις τέσσαρες χιλιάδες των ανθρώπων, πόσα μεγάλα κοφίνια γεμάτα από κομμάτια επήρατε;» Εκείνοι δε είπον ۠ «επτά». Και έλεγεν εις αυτούς ۠ «ακόμα δεν καταλαβαίνετε […] ;». (3)

Το τι ακριβώς θα έπρεπε, τώρα, να είχαν καταλάβει οι μαθητές, ο Ιησούς δυστυχώς ποτέ δεν το διευκρίνισε. Στην εκδοχή του Κατά Ματθαίον, ωστόσο, έχουμε τουλάχιστον τη ρητή δήλωσή του ότι δεν αναφερόταν στη ζύμη των Φαρισαίων και των Σαδδουκαίων, ενώ και οι μαθητές εδώ δεν εμφανίζονται το ίδιο αργόστροφοι όσο στο Κατά Μάρκον, αφού εν τέλει καταλαβαίνουν πως ο Διδάσκαλός τους στην πραγματικότητα εννοούσε τη διαφορά ανάμεσα στο υλικό προζύμι και «το κακό πνευματικό προζύμι των Φαρισαίων, που είναι η κακία των και η υποκρισία των». (4)

Το ερώτημα, ωστόσο, που ανακύπτει εδώ είναι το εξής: Τι σχέση έχουν όλα αυτά τα νούμερα, και δη ο αριθμός των γεμάτων καλαθιών στον οποίο στρέφει ρητορικά την προσοχή ο Ιησούς, με την υποκρισία των Φαρισαίων;

Αλληγορικές αναφορές

Για το τι θα μπορούσαν να συμβολίζουν όλοι αυτοί οι αριθμοί που εμφανίζονται στις επίμαχες αφηγήσεις, θα μπορούσε να γράψει κανείς τόμους ολόκληρους. Ενδεικτικά, λοιπόν, να αναφέρουμε τους 5 άρτους (τα 5 βιβλία της Τορά ή οι 5 αισθήσεις), τα 2 ψάρια (το αποστολικό και το ευαγγελικό κήρυγμα ή ο Λόγος για τον Πατέρα και τον Υιό), τα 12 κοφίνια (οι 12 φυλές τού Ισραήλ ή οι 12 απόστολοι που εναπέμειναν μετά τον Ιουδαϊσμό), τους 4.000 σιτισθέντες (εκείνοι που διαθέτουν τις 4 αρετές), τους 7 άρτους (λόγοι τέλειοι και πνευματικοί όπως ο αριθμός 7) και ούτω καθεξής. Ατέρμονες θεωρίες και απίστευτες νοηματικές ακροβασίες ακόμα και για την πιο άσχετη λεπτομέρεια. Κι άντε τρέχα μετά εσύ να βγάλεις άκρη. «Αλληγορία», σού λέει...

Κωδικοποιημένη Γεωμετρία

Στα Μυστήρια τού Ιησού οι Freke και Gandy παραπέμπουν στον David Fidler ο οποίος στο βιβλίο του Jesus Christ, Sun of God «απέδειξε ότι […] κάθε αριθμός στην ιστορία του σιτισμού των πεντακισχιλιών, από τα άτομα που κάθονταν σε ομάδες των 50 και 100 μέχρι τα πέντε καρβέλια και τα δύο ψάρια, αποτελούν μέρη ενός τύπου που παράγει ένα ωραίο δωδεκάκτινο αστέρι με διάσταση 888», λεξαριθμική τιμή τού ονόματος «Ιησούς» (5). Το εν λόγω διάγραμμα προσωπικά δεν το έχω δει, το μνημονεύω ωστόσο απλώς για την ιστορία. Μιαν άλλη ανάλογη προσπάθεια να αποκωδικοποιηθεί γεωμετρικά η αφήγηση μπορεί δε κανείς να βρει εδώ. Άσχετα, βέβαια, αν από τον πρώτο κιόλας συλλογισμό στον οποίο εδράζεται η όλη θεωρία, αρχίζεις ν’ απελπίζεσαι, αφού η φράση του Ιησού «δότε αυτοίς υμείς φαγείν» κατανοήθηκε ως… «δότε εαυτούς αυτοίς» αιτιολογώντας έτσι την εγγραφή (φάγωμα) των δώδεκα κύκλων (αποστόλων) στο τετράγωνο (όχλος)!!

Συνδυασμός διαφόρων ερμηνειών

Υπάρχει βέβαια πάντα και το άλλο ενδεχόμενο, λέει μια άλλη… μετριοπαθής άποψη: η ιστορία, λέει, ίσως και να συνέβη κατά τέτοιον τρόπο που να δύναται να κατανοηθεί με πολλαπλές, πολυσύνθετες ερμηνείες, οι οποίες όλες τους είναι σωστές! Και συνέβησαν, δηλαδή, όλα αυτά που αναφέρουν τα Ευαγγέλια ۠ και κρύβουν διάφορους συμβολισμούς ۠ και περνάνε ηθικά μηνύματα ۠ και προτυπώνουν κάποια δογματικά στοιχεία ۠ και ίσως πράγματι να μπορούν να απεικονισθούν με γεωμετρικές παραστάσεις και ό,τι άλλο μπορείτε να φανταστείτε! Φυσικά, θα συμπληρώσω εγώ. Αλίμονο αν ήταν δυνατόν να αντιτάξει κανείς αντίλογο σε μια τόσο πειστική θεωρία…

Ωστόσο…

Ωστόσο δύο ζητήματα θα ήθελα να θέσω κλείνοντας. Το πρώτο: είναι γνωστό ότι ο Ιησούς ΔΕΝ ήταν ο πρώτος που πραγματοποίησε θαυματουργικό πολλαπλασιασμό τροφής: είχε προηγηθεί ο Ελισαίος με τον πολλαπλασιασμό του ελαίου της χήρας και τη σίτιση εκατό ατόμων με είκοσι ψωμιά (6). Η στιχομυθία δε ανάμεσα σ’ αυτόν και τον υπηρέτη του παρουσιάζει ουσιώδη συνάφεια με τα αντίστοιχα θαύματα του Ιησού, αφού η προτροπή να δοθεί στον κόσμο ψωμί να φάει, λόγω της δυσαναλογίας μεταξύ διαθέσιμης ποσότητας και πλήθους προκάλεσε και στις δύο περιπτώσεις απορία. Παρ’ όλα αυτά, στο τέλος όλοι τρώνε, χορταίνουν και μένει κιόλας και περίσσευμα!

Για τους χριστιανους απολογητές, βέβαια, αυτό ουδόλως αποτελεί πρόβλημα, αφού «ποιος δεν αναγνωρίζει στον Ελισαίο, που πολλαπλασιάζει με θαύμα τους άρτους, ένα προεικόνισμα του Χριστού, που πολλαπλασίασε τους πέντε και κατόπιν τους επτά άρτους και χόρτασε χιλιάδες ανθρώπους στην έρημο!» (7)

Η ερμηνεία αυτή, ωστόσο, αφήνει χωρίς πειστική απάντηση το εξής κρίσιμο ερώτημα: Εφόσον τα κείμενα του Ελισαίου ήταν γνωστά ήδη αιώνες ΠΡΙΝ από τον Ιησού, πώς ακριβώς τεκμηριώνεται η περιβόητη προεικόνιση (προτύπωση) των αντίστοιχων θαυμάτων της Καινής Διαθήκης; Τι είναι πιο λογικό να υποθέσει κανείς: ότι στην ιστορία του Ελισαίου προεικονίστηκαν όσα επρόκειτο να θαυματουργήσει αργότερα ο Ιησούς ή ότι οι συγγραφείς των Ευαγγελίων προσάρμοσαν τα δύο «θαύματα» πάνω στο τότε ήδη εδώ και αιώνες γνωστό περιεχόμενο της ιστορίας του Ελισαίου; Ομοίως τι ακούγεται πιθανότερο: ο Ζαχαρίας όντως να προφήτεψε την είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα πάνω σ' ένα γαϊδουράκι ή η είσοδος του Ιησού να προσαρμόστηκε πάνω στο τότε ήδη εδώ και αιώνες γνωστό περιεχόμενο της προφητείας; Έτσι είναι, αγαπητοί φίλοι. Όταν οι λεπτομέρειες μιας «προφητείας» γίνονται ευρύτερα γνωστές, τότε αυτόματα μειώνεται και η αξία της, αφού αυξάνουν οι πιθανότητες να βρεθούν κάποιοι που θα θελήσουν να «βοηθήσουν» στην εκπλήρωσή της!

Αναφορικά τώρα με το δεύτερο ζήτημα, το ερώτημα μου είναι το εξής: εφόσον οι μαθητές είχαν βιώσει τον πρώτο πολλαπλασιασμό όχι απλώς εκ του σύνεγγυς, αλλά εκ των έσω ۬ εφόσον όχι μόνο υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες του καταπληκτικού εκείνου θαύματος, αλλά στην ουσία και κομμάτι αυτού ۬ εφόσον, διάολε, οι ίδιοι είχαν ταΐσει τους πέντε χιλιάδες (και βάλε!) με τροφή που μπροστά στα ίδια τους τα μάτια συνεχώς αβγάτιζε, πώς είναι δυνατόν τη δεύτερη φορά, με νωπή ακόμα την ανάμνηση του 1ου θαύματος, πάλι ν’ απορούσαν πώς θα χόρταινε το… μικρότερο πλήθος με… περισσότερη τώρα τροφή; Και προσοχή: μιλάμε για πανομοιότυπη περίπτωση, και όχι για ένα διαφορετικό θαύμα διαφορετικής φύσεως και -κατά την υποκειμενική κρίση των μαθητών- ενδεχομένως και διαφορετικού βαθμού δυσκολίας που θα μπορούσε ίσως να εξηγήσει τον προβληματισμό που εξέφρασαν! Υπενθυμίζω: όταν ο Ιησούς στο Κατά Ιωάννην, ΣΤ΄ 5-6, δοκιμάζει τον Φίλιππο ρωτώντας τον πού θα βρουν αρκετό ψωμί για τους πεντακισχιλίους κι αυτός δεν σκέφτεται τη λύση ενός θαύματος, ο πρώτος πολλαπλασιασμός δεν έχει λάβει χώρα ακόμα! Οπότε το ότι παρά τα διάφορα άλλα θαύματα που είχαν ήδη συμβεί έως τότε, το μυαλό του Φιλίππου δεν πήγε εκεί που θα έπρεπε ή που θα μπορούσε, δεν νομίζω ότι μπορεί να χαρακτηριστεί ανεξήγητο. Άλλα είναι τα ανεξήγητα. Για παράδειγμα ο ισχυρισμός ότι ο Ιησούς δοκίμασε τον Φίλιππο για να διαπιστώσει αν αυτός πίστευε ότι και εδώ μπορούσε να συμβεί ένα θαύμα. «Όλα αυτά έγιναν, τόσο κατά τους Κύριλλο [40] και Χρυσόστομο [41] όσο και τους Θεοφύλακτο [42] και Ζιγαβηνό [43], σκόπιμα, για να παραμείνει έντονη η ανάμνηση του θαύματος στους μαθητές και να διαπιστώσουν για μια ακόμη φορά τη θεότητα του Χριστού», γράφει ο Καθηγητής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσ/κης Ιωάννης Γαλάνης. Αυτά όμως, αγαπητοί φίλοι, είναι σαφές ότι ΔΕΝ στέκουν. Και δεν στέκουν γιατί είναι πέρα για πέρα αντιφατικά, καταδικασμένα να σκορπούν ακόμα και στο ασθενέστερο φύσημα έλλογου πνεύματος! Το να ισχυρίζεται, βλέπετε, κανείς ότι ο Ιησούς δοκίμασε τον Φίλιππο επειδή ήθελε να διαπιστώσει αν… (το οτιδήποτε!), όταν το ίδιο το κείμενο στην ίδια ακριβώς γραμμή και μέσα στις επόμενες έξι λέξεις, αναφέρει ρητά ότι η θεϊκή του παντογνωσία τη συγκεκριμένη στιγμή βρισκόταν στη θέση ON αφού «αυτός […] ήδει τι έμελλε ποιείν», δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για την αγαπημένη δικαιολογία -ναι, δικαιολογία!- των απολογητών ότι άλλοτε ο Ιησούς σκεφτόταν ως Θεός και άλλοτε ως άνθρωπος! Συνεπώς για άλλη μία φορά αποδεικνύεται περίτρανα ότι οι θεολόγοι, όσο μορφωμένοι και καταξιωμένοι κι αν είναι, και όσους ακαδημαϊκούς τίτλους κι αν κατέχουν, δεν παύουν να είναι απλοί άνθρωποι που ένεκα της αφηρημένης φύσης του αντικειμένου τους, κάνουν συχνά σοβαρότατα λάθη λογικής. Και αυτά τα λάθη -όσο κι αν δεν αρέσει στους χριστιανούς- μπορεί άνετα να τα κρίνει ακόμα κι ο τελευταίος αδαής. Αρκεί να χρησιμοποιεί τον νου που του έδωσε ο… Θεός!

Το ίδιο δε ισχύει και για την ετέρα ερμηνεία που προαναφέραμε ότι «όλα αυτά έγιναν […] σκόπιμα, για να παραμείνει έντονη η ανάμνηση τού θαύματος στους μαθητές και να διαπιστώσουν για μια ακόμη φορά τη θεότητα του Χριστού». Για την ακρίβεια, τα πράγματα εδώ είναι, νομίζω, ακόμα χειρότερα! Διότι αν όντως αυτός ήταν ο σκοπός του Ιησού, θα πρέπει και να παραδεχθούμε ότι -αλίμονο!- ο στόχος αυτός ΔΕΝ επετεύχθη αφού τη δεύτερη φορά και μόνο μερικές μέρες μετά το πρώτο θαύμα, κανείς… χριστιανός δεν βρέθηκε να πει: «Ρε παιδιά… μα τι καθόμαστε και προβληματιζόμαστε για το ψωμί; Θα το αναλάβει ο Κύριος όπως και αντίπροχθες!». Παρά την ερμηνεία, λοιπόν, των Κυρίλλου, Χρυσοστόμου, Θεοφυλάκτου και Ζιγαβηνού, σε ΚΑΝΕΝΑΝ δεν είχε μείνει η ανάμνηση τού θαύματος! Όλοι ανεξαιρέτως είχαν πάθει μυστηριωδώς… αμνησία! Ε γι’ αυτό λοιπόν κι εγώ, όποτε ακούω για τα περίφημα θαύματα των πολλαπλασιασμών, αρχίζω και κάνω… αφαιρέσεις!
...



Π Α Ρ Α Π Ο Μ Π Ε Σ:

[1] Peter de Rosa, Der Jesus-Mythos: Über die Krise des

Christlichen Glaubens, σελ. 330, εκδ. Droemer Knaur, 1991

[2] Κατά Μάρκον, Η΄ 14-21

[3] Αγία Γραφή Βίβλος, εκδ. Κ. ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΕΑ,

(ερμηνευτική απόδοση: Ι. Θ. Κολιτσάρα), τόμος 6, σελ. 157-158

[4] Ομ.

[5] Freke & Gandy, Tα μυστήρια του Ιησού, σελ. 377,

εκδ. Ενάλιος
..

[6] Βασιλειών Δ΄, Δ΄ 2-6 και 38-44
..

[7] Κολιτσάρας, τόμος 2, σελ. 285

..

..