Anybody home?

Με αφορμή ένα άρθρο του Μιχάλη Καλόπουλου για το αμφιλεγόμενο ζήτημα της Ακοίμητης Κανδήλας, κάποιος αναγνώστης επικοινώνησε γραπτώς με το Γραφείο Τύπου του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων θέτοντας δύο πολύ συγκεκριμένα ερωτήματα. Όπως δε ο ίδιος επισήμανε παραθέτοντας, μάλιστα, και τη σχετική απάντηση που έλαβε από τον Μητροπολίτη Καπιτωλιάδος Ησύχιο, η τοποθέτηση του Πατριαρχείου υπήρξε σαφής και άμεση. Ο φιλέρευνος σχολιαστής προέτρεψε, μάλιστα, τον ίδιο τον κ. Καλόπουλο να τον μιμηθεί, αφού «από την δική [του] εμπειρία, η απάντηση στο ερώτημα [τού] δόθηκε άμεσα, πρόθυμα και με σαφήνεια».

Όπερ και εγένετο: ο κ. Καλόπουλος έστειλε, λοιπόν, τον περασμένο Απρίλιο μιαν επιστολή στον διάκονο Αθανάσιο, εισηγητή του Ιδιαιτέρου Πατριαρχικού Γραφείου με παράλληλη κοινοποίηση στον Καπιτωλιάδος, όπου υπενθυμίζοντας παλαιότερη δημόσια δέσμευση του εκπροσώπου Τύπου του Πατριαρχείου στην Αθήνα, επανέθεσε τα εξής δύο ερώτηματα: 

α) Δέχεστε να αναλάβετε (όπως υποσχέθηκε τότε ο αρχιμανδρίτης Τιμόθεος Ιλιάκης), τα έξοδα αεροπορικής μετάβασης αυτής της επιτροπής επιστημόνων, καθώς και ολιγομελούς τηλεοπτικού συνεργείου; 

β) Δέχεστε να αντικατασταθούν (όπως τότε αποδέχτηκε ο αρχιμανδρίτης Τιμόθεος Ιλιάκης) τα κεριά και οι κανδήλες, με δίκες μας την τελευταία στιγμή, τουλάχιστον μισή ώρα πριν από της είσοδο του Πατριάρχη στο Κουβούκλιο;

Το ηλεμήνυμα είχε ημερομηνία αποστολής 20 Απριλίου και σήμερα έχουμε 6 Ιουνίου. Ενάμισης μήνας πέρασε, δηλαδή, από τότε κι όπως ο ίδιος ο σκεπτικιστής συγγραφέας χαρακτηριστικά δήλωσε, «άκρα του τάφου σιωπή!». Το γεγονός, μάλιστα, ότι το αρμόδιο Γραφείο του Πατριαρχείου δεν καταδέχτηκε ούτε καν να επιβεβαιώσει τη λήψη της επιστολής, επέσυρε τη μήνι του αναγνώστη που είχε παρέμβει: 

Τι να πω, λυπάμαι, ήλπιζα σε κάτι καλύτερο. 

Η στάση τους είναι το λιγότερο αγενής καθώς θα μπορούσαν τουλάχιστον να απαντήσουν και να αρνηθούν με κάποια δικαιολογία του τύπου «ο επιστημονικός έλεγχος προσβάλλει την ιερά τελετουργία μας γι αυτό και αρνούμαστε». Για την ακρίβεια αυτή την εξέλιξη περίμενα αλλά ούτε καν αυτό έκαναν.

Κάτι που βέβαια δεν θα τους έσωζε καθώς είχε προηγηθεί δημοσίως η υπόσχεση της έρευνας. Έδωσαν με μεγάλη άνεση την υπόσχεση για να προκαλέσουν εντυπώσεις και μετά ως εκ θαύματος εξαφανίστηκαν και ξέχασαν τι είπαν. Μετά από αυτή την στάση δικαιολογημένα πλέον τους θεωρώ ψεύτες και λαοπλάνους και χάνω κάθε σεβασμό και εκτίμηση που ενδεχομένως να μου είχε απομείνει. 

Λυπάμαι το άβουλο ποίμνιο που θυσιάζει την λογική του στο βωμό του φόβου και της ελπίδας.

Αυτά, λοιπόν, συνέβησαν τότε, μέχρι που πρόσφατα είπα να δοκιμάσω την τύχη μου κι εγώ. Όπως και να το κάνουμε, οι πιθανότητες ήταν μοιρασμένες: μπορεί μεν τον κ. Καλόπουλο να τον αγνόησαν, στον Στέλιο, όμως, απάντησαν αμέσως. Τι είχα, λοιπόν, να χάσω; Όπερ και εγένετο. Η πρώτη απόπειρα επικοινωνίας με τον π. Ησύχιο έγινε στις 21 Μαΐου, ημέρα Παρασκευή:

...

Η δεύτερη προσπάθεια έγινε μία βδομάδα αργότερα:

Τρίτη προσπάθεια.δεν.θα υπάρξει - το πήραμε το μήνυμα, Παναγιώτατε, κι ευχαριστούμε… ..

....

..

..

Που λέτε, λοιπόν, πάτερ Γεώργιε…

Έλεγα, λοιπόν, την προηγούμενη φορά ότι αν ήθελε κανείς να «ανακρίνει» τον π. Μεταλληνό για το ζήτημα του «Αγίου φωτός», υπάρχουν πολλά ερωτήματα που θα μπορούσε να του θέσει. Έτσι, λοιπόν, για όποιον τύχει ποτέ να διαβάσει τις γραμμές ετούτες και.έχει.τη δυνατότητα πρόσβασης στον αξιότιμο κληρικό-καθηγητή, παραθέτω εδώ συγκεντρωμένα κάποια ερωτήματα που σχετίζονται άμεσα με δημόσιες τοποθετήσεις του από το 2001 και τούδε, ξεκινώντας από τα φαινομενικά ανώδυνα (ωστόσο όχι άνευ σημασίας) ζητήματα.

«Πάτερ Γεώργιε…» θα μπορούσε, λοιπόν, να του πει:

1) Στο βιβλίο σας Φωτομαχικά-Αντιφωτομαχικά το 2001 και συγκεκριμένα στο σημείο όπου αναφερθήκατε στην αναδημοσίευση της ευχής το 1967 (σ. 32-33), σχολιάσατε παρενθετικά ότι αυτό συνέβη «ασφαλώς όχι χωρίς λόγο». Μήπως θα μπορούσατε να διευκρινίσετε τι ακριβώς εννοούσατε με το συγκεκριμένο σχόλιο; Εν προκειμένω, ποιος εκτιμάτε εσείς πως ήταν ο λόγος;

2) Στην αμέσως επόμενη γραμμή, αναφερόμενος στην αγγλική μετάφραση της ευχής, σημειώσατε ότι στο βιβλίο του The Paschal Fire of Jerusalem ο Επίσκοπος Φωτικής Αυξέντιος τη δημοσιεύει μεν, «αλλά -ως κληρικός αυτός- αποφεύγει να [τη] σχολιάσει». Θα μπορούσατε μήπως να εξηγήσετε τι εννοούσατε με το σχόλιο αυτό; Γιατί να απέφευγε ένας κληρικός να σχολιάσει την ευχή; Τι πρόβλημα εκτιμάτε ότι θα υπήρχε; Άλλωστε κι εσείς -παρότι μεν γράφατε κυρίως με την ιδιότητα του επιστήμονα-, παραμένατε εντούτοις πάντα και κληρικός, έτσι δεν είναι; Παρ’ όλα αυτά, όμως, την ευχή τη σχολιάσατε. Γιατί, λοιπόν, κατά την άποψή σας, ένας κληρικός -εν προκειμένω, ο Αυξέντιος- θα είχε λόγο να αποφύγει τον σχολιασμό;

3) Μία μόλις γραμμή παρακάτω, αφού παραθέσατε ένα καθοριστικής σημασίας απόσπασμα της ευχής, με κάποιες λέξεις γραμμένες από τον καθηγητή Καλοκύρη σε πλάγια γραμματοσειρά για έμφαση, προαναγγείλατε τη συνέχεια με το εξής σχόλιο: «Αλλά και στη συνέχεια το πράγμα γίνεται σαφέστερο […]» - κάτι που αναντίρρητα σημαίνει ότι τα επίμαχα σημεία τα θεωρούσατε και εσείς από μόνα τους αρκετά σαφή και ότι ο αναγνώστης ήδη θα έπρεπε να έχει καταλάβει κάτι. Αφού δε παραθέσατε και το υπόλοιπο τμήμα της δέησης (το οποίο, όπως είπαμε, θεωρούσατε σαφέστερο), σημειώσατε ότι ο καθηγητής ορθά δίνει «ιδιαίτερη έμφαση στην ευχή, που είναι πράγματι το “κλειδί” για την κατανόηση της Τελετής και την τεκμηρίωση της φύσεως του “Αγίου Φωτός”», ενώ το βασικό συμπέρασμα του κ. Καλοκύρη ότι η ευχή περιγράφει ένα φυσικό φως που ανάβεται (όχι «ανάβει»!) συμβολικά και του οποίου η αγιότητα συνίσταται απλώς και μόνο στο γεγονός ότι προέρχεται από τον Πανάγιο Τάφο, το χαρακτηρίσατε αυτολεξεί.«ορθό». Αν, όμως, η ευχή -όπως κι εσείς συμφωνήσατε- είναι εν τέλει όντως τόσο σημαντική για την κατανόηση του όλου φαινομένου, τότε βάσει του συγκεκριμένου συλλογισμού που αναπτύξατε, αυτό που λογικά.και.εσείς θα πρέπει να είχατε κατανοήσει και συναγάγει, δεν είναι ότι εδώ δεν υπάρχει τίποτε το υπερφυσικό; Αλλιώς τι ακριβώς εννοούσατε;

4) Στη σελίδα 34 αποστασιοποιούμενος από τη συλλογιστική του κ. Καλοκύρη περί της κατ’ οικονομίαν σιωπώσης Εκκλησίας, δηλώσατε χαρακτηριστικά ότι προτιμάτε «τους “αθέους” που απορρίπτουν διαρρήδην κάθε περίπτωση θαύματος στο θέμα του “Αγίου Φωτός”, από την για οποιονδήποτε λόγο απόκρυψη [...] της αλήθειας». Θεωρείτε, λοιπόν, τον κ. Καλοκύρη που απορρίπτει κατηγορηματικά την εκδοχή του θαύματος, άθεο; Ή μήπως τα εισαγωγικά που χρησιμοποιήσατε στη λέξη «“αθέους”» δεν ήταν τυχαία, αλλά είχαν κάποιον συγκεκριμένο λόγο ύπαρξης;

5) Σε επιστολή σας στο αγιορείτικο δελτίο Το Πρωτάτον (31.05.02) δηλώσατε ότι «οι μόνοι αρμόδιοι να απαντήσουν διά την φύση του αγίου Φωτός είναι οι Πατριάρχαι Ιεροσολύμων, που έχουν (μόνοι αυτοί) την άμεση μαρτυρία του θαύματος», διαβεβαιώνοντας παράλληλα ότι δεν αρνείστε «την δυνατότητα του θαύματος». Συνεπώς, αυτό που ανενδοίαστα δεχθήκατε είναι, όχι αυτό καθαυτό το θαύμα ως αναντίρρητο γεγονός, αλλά τον δυνητικό του χαρακτήρα. Δεν θα συμφωνούσατε, λοιπόν, ότι η τοποθέτησή σας αυτή -έτσι τουλάχιστον όπως διατυπώθηκε- μαρτυρούσε σαφή επιφυλακτικότητα ως προς τη γνησιότητα του φαινομένου;

6) Σε παλαιότερη τηλεοπτική σας εμφάνιση στην εκπομπή «Καλημέρα Ελλάδα» απαντώντας στο σχόλιο του κ. Καλόπουλου ότι «μέσα [στο Κουβούκλιο] δεν ξέρουμε τι ακριβώς συμβαίνει», χαρακτηρίσατε την όλη συζήτηση επ’ αυτού «λάθος» και παραπέμψατε στη μαρτυρία της Αιθερίας, σύμφωνα με την οποία μέσα στον Τάφο υπήρχε η λεγόμενη Ακοίμητος Κανδήλα από την οποία και μεταδιδόταν το φως. Καταλήγοντας δε, δηλώσατε αυτολεξεί ότι «όταν υπάρχει πίστις και χάρις Θεού στον συγκεκριμένο Πατριάρχη, γίνεται το θαύμα. Όταν δεν υπάρχει πίστις, μπορεί η κανδήλα να χρησιμοποιηθεί». Για να συμβεί, όμως, αυτό, απαραίτητη και αυτονόητη προϋπόθεση είναι φυσικά η κανδήλα να είναι αναμμένη, έτσι δεν είναι; Το επικαλεστήκατε, άλλωστε, κι ο ίδιος όταν είπατε πως είναι λάθος να ψάχνουμε για το πώς μπορεί ν’ ανάβει η φλόγα, αφού ήδη από τον 4ο αιώνα η Αιθερία είχε επιβεβαιώσει ότι το φως προερχόταν από μια λυχνία που έκαιγε νυχθημερόν. Ωστόσο, πώς είναι δυνατόν να επικαλείστε την ύπαρξη αναμμένης κανδήλας -την οποία, μάλιστα, ο πατριάρχης σε περίπτωση προσωπικής αναξιότητας μπορεί να χρησιμοποιήσει- όταν η σχετική βιβλιογραφία, αλλά και σχεδόν το σύνολο των ορθοδόξων επιμένει ότι τη συγκεκριμένη ώρα στο εσωτερικό του Παναγίου Τάφου δεν καίει ούτε σπίθα φωτός; Δεν συμφωνείτε κι εσείς ότι με την ερμηνεία σας αυτή αναιρείτε το βασικότερο και αδιαπραγμάτευτο επιχείρημα των υποστηρικτών του θαύματος, ότι δηλαδή μες στο Κουβούκλιο τα πάντα είναι σβηστά;

7) Με το να εξαρτήσετε την εκδήλωση του θαύματος από τον βαθμό αξιοσύνης του εκάστοτε πατριάρχη, θέσατε και ένα άλλο σοβαρότατο ζήτημα: σύμφωνα, λοιπόν, με το ορθόδοξο δόγμα η εγκυρότητα των Μυστηρίων σε καμία περίπτωση δεν αλλοιώνεται στην ενδεχόμενη περίπτωση προσωπικής αναξιότητας του ιερουργούντος. Τώρα, η Τελετή του Αγίου Φωτός -τουλάχιστον με τη σχολαστική έννοια του όρου- Μυστήριο δεν είναι, άλλοι ωστόσο το βλέπουν διαφορετικά. Ο σημερινός πατριάρχης Θεόφιλος Γ΄, φερ’ ειπείν, χαρακτήρισε την τελετή «μυστήριο της Εκκλησίας». Όπως και να ’χει -είτε δηλαδή πρόκειται για Μυστήριο είτε απλώς για μυστηριοειδή τελετή-, πώς είναι δυνατόν να εξαρτάται η οποιαδήποτε εκκλησιαστική πράξη από τον βαθμό αξιοσύνης του ιερουργούντος; Αν είναι έτσι, τι συμβαίνει, λοιπόν, στην περίπτωση που ένας ανάξιος ιερέας τελεί παρακλήσεις, νεκρώσιμες ακολουθίες, τρισάγια, Αρτοκλασίες και άλλου είδους δεήσεις που ούτε μυστήρια είναι ούτε και διαθέτουν μυστηριακό χαρακτήρα; Υπό την έννοια αυτή, δεν θα μπορούσε κανείς να πει πως η συγκεκριμένη ερμηνεία σας εγείρει ζητήματα;

8) Όταν σε κάποιο σημείο της τηλεοπτικής εκείνης συζήτησης ο κ. Καλόπουλος αναφέρθηκε στις επιφυλάξεις που είχατε εκφράσει στο βιβλίο σας, παρότι εσείς αρχικά το αποδεχθήκατε αδιαμαρτύρητα, παρατηρώντας μάλιστα πως ο σκεπτικιστής συγγραφέας κανονικά θα έπρεπε να σας επαινεί γι’ αυτά που είπατε κι όχι να σας κατηγορεί, μόλις αυτός επανέλαβε τα περί επιφυλάξεων ως σημαντικό στοιχείο που θα έπρεπε να ληφθεί υπ’ όψιν στην όλη συζήτηση, ξαφνικά αλλάξατε στάση κάνοντας λόγο για διαστρεβλώσεις των λεγομένων σας! Ποιες ήταν, όμως, οι διαστρεβλώσεις αυτές που καταλογίσατε στον κ. Καλόπουλο; Το τελευταίο που είχε λεχθεί αφορούσε τις επιφυλάξεις σας. Αυτό θεωρήσατε πως διαστρεβλώθηκε; Μα λίγες μόνο στιγμές πριν, το είχατε αποδεχθεί πλήρως! Τι έγινε και ξαφνικά αλλάξατε στάση; Ο κ. Καλόπουλος, πάντως, -και το βίντεο είναι αδιάψευστος μάρτυρας γι’ αυτό- δεν πρόσθεσε ούτε μία λέξη παραπάνω σ’ αυτά που εσείς ο ίδιος είχατε παραδεχθεί.

9) Μια απορία: γιατί ενώ είχατε την ευκαιρία να το πράξετε, σε κανένα σημείο της συζήτησης δεν εκφράσατε με σαφή και κατηγορηματικό τρόπο την ακλόνητη βεβαιότητα σας για την υπερφυσική προέλευση του φαινόμενου; Γιατί βάλατε όρια στο θαύμα και προϋποθέσεις; Γιατί το μετριάσατε και το σχετικοποίησατε; Μόνο αν ούτε κι εσείς ο ίδιος είσαστε πεπεισμένος, εξηγείται η συγκεκριμένη στάση σας.

10) Σε παρόμοιο πνεύμα κινείται και η τοποθέτησή σας τον Απρίλιο τού 2010 στα Επίκαιρα: όπως και στα Φωτομαχικά-Αντιφωτομαχικά ۬ όπως σ’ εκείνη την επιστολή σας στο αγιορείτικο δελτίο το 2002 κι όπως και σ’ εκείνη την τηλεοπτική σας εμφάνισή στο «Καλημέρα Ελλάδα», έτσι και στο περιοδικό δεν εκφράσατε ξεκάθαρη άποψη για το ζήτημα της προέλευσης του φωτός, αλλά δηλώσατε ότι δεν ασχολείστε, αφού σας αρκεί η αδιαμφισβήτητη αγιότητα του ως εκ τού τόπου από τον οποίο προέρχεται. Σεβαστή μεν η επιλογή σας, είναι όμως σαφές πως αν κι εσείς είσασταν πεπεισμένος για την υπερφυσική προέλευση του φαινόμενου, η απάντησή σας δεν θα ’ταν η ίδια. Είναι άτοπη η εκτίμησή μας αυτή;

11) Πρόσφατα, ωστόσο, σε μια συζήτησή σας με τον συγγραφέα Χάρη Σκαρλακίδη, δεχτήκατε ξεκάθαρα -και ίσως για πρώτη φορά δημοσίως- την υπερφυσική προέλευση του φωτός χαρακτηρίζοντας το άκτιστο ως προς τον τρόπο εμφάνισής του. Πώς εξηγείται, λοιπόν, η διαφοροποίηση σας αυτή; Μήπως απλώς προϊόντος του χρόνου αλλάξατε γνώμη; Δεν είναι κατακριτέο αυτό. Υγιές και ανθρώπινο είναι. Ωστόσο, αν όντως αλλάξατε γνώμη, πώς αξιολογείτε σήμερα το περιεχόμενο της ευχής και την ερμηνεία του Καλοκύρη με την οποία, υπενθυμίζουμε, είχατε συμφωνήσει μέχρι κεραίας; Κάνατε, λοιπόν, λανθασμένη εκτίμηση τότε; Δεν θεωρείτε πλέον την ευχή «“κλειδί” για την κατανόηση τής Τελετής και την τεκμηρίωση τής φύσεως τού “Αγίου Φωτός”»; Και δεν πιστεύετε πια ότι «πουθενά δεν γίνεται λόγος (ούτε καν υπαινιγμός) περί “άνωθεν κατερχομένου αΰλου Φωτός” κατά τη στιγμή εκείνη, αλλά νοείται μόνο φως φυσικό, πού ανάβεται στην ανάμνηση του Αναστάντος Χριστού»; Κι αν όχι, ποια ακριβώς ερμηνεία θα δίνατε σήμερα;

12) Και κάτι ακόμα: όπως διαπιστώνει κανείς, σε κανένα σημείο της επίμαχης τοποθέτησής σας δεν αναφερθήκατε στην Κανδήλα, παρά μόνο στα κεριά του πατριάρχη (και μάλιστα τρεις φορές). Το ερώτημά μας, λοιπόν, είναι το εξής: Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος που στην απάντησή σας δεν αναφέρατε καθόλου την Ακοίμητη Κανδήλα ή πρόκειται περί απλής σύμπτωσης; Κι εν πάση περιπτώσει, εξακολουθείτε και σήμερα να θεωρείτε υπαρκτό το ενδεχόμενο, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις να 
μη γίνεται το θαύμα; Κι αν ναι, εξακολουθείτε να πιστεύετε ότι στην περίπτωση αυτή ο πατριάρχης χρησιμοποιεί την Κανδήλα; Και τέλος, αν η Κανδήλα παραμένει, λοιπόν, για παν ενδεχόμενο αναμμένη, γιατί αυτό δεν δηλώνεται ευθαρσώς ώστε να μην παραπληροφορείται ο κόσμος;

Αυτά, λοιπόν, θα μπορούσε κανείς να ρωτήσει τον π. Γεώργιο ۬ και κάποια στιγμή ελπίζω να συμβεί αυτό...

..

«Άγιο φως» (και η κουβέντα συνεχίζεται...)

..
Με αφορμή αφενός ένα άρθρο που διάβασα πρόσφατα στη σελίδα της Ο.Ο.Δ.Ε. για το ζήτημα του «Αγίου φωτός» και αφετέρου ένα νέο βιβλίο που κυκλοφόρησε φέτος για το ίδιο θέμα (1), έχω να επισημάνω τα εξής:

Οι μαρτυρίες των Κιρακό και Νικήτα

Αυτό όμως που μας έκανε εντύπωση […] αφορά τρεις σημαντικές μαρτυρίες περί του Αγίου Φωτός, οι οποίες είτε υποβαθμίζονται, είτε απουσιάζουν εντελώς και αφορούν […] τον χρόνο εμφάνισης του θαύματος, ο οποίος τοποθετείται πολύ πριν από τον 9ο αιώνα […]

Η συμπερίληψη της αναφοράς του Αρμένιου ιστορικού Κιρακό Γκαντζάκετσι στα τεκμήρια ιστορικότητας του φαινομένου και η παρεπόμενη αναγωγή της εκδοχής του θαύματος στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα δεν διαθέτει επαρκές έρεισμα· στην πραγματικότητα, μάλιστα, δεν υιοθετείται ούτε από τον πρωτοπρεσβύτερο Θεόδωρο Ζήση που προλόγισε το σχετικό πόνημα του Χάρη Σκαρλακίδη, αλλά -με την αυστηρή έννοια του όρου- ούτε καν από τον ίδιο τον συγγραφέα! Ο Κιρακό, βλέπετε, ούτε υπήρξε ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων ούτε και άντλησε τις πληροφορίες του από τυχόν διασωζόμενα χειρόγραφα, παρά κατέγραψε μια παλαιότερη προφορική παράδοση που ξεκινά με την από κάθε άποψη απίστευτη φράση: «Λένε ότι…» (2)! Συνεπώς το ότι κάπου ανάμεσα στο 326 και το 331 ο Άγιος Γρηγόριος ο Φωτιστής όντως υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας του θαύματος δεν είναι δυνατόν να γίνεται αποδεκτό ως τεκμηριωμένο ιστορικό γεγονός επί τη βάσει μιας προφορικής παράδοσης που καταγράφηκε κοντά… μία χιλιετία αργότερα! Γι’ αυτό άλλωστε και ο καθηγητής Ζήσης αναφερόμενος στις σαράντα δύο τον αριθμό σχετικές μαρτυρίες, ουδέποτε μίλησε για μια τόσο πρώιμη εποχή όπως είναι ο 4ος αιώνας, αλλά για αναφορές «που καλύπτουν την περίοδο […] από τον 9ο μέχρι τον 16ο αιώνα» (3)· και γι’ αυτό ο ίδιος ο συγγραφέας Χάρης Σκαρλακίδης, παρότι μεν αναφέρθηκε εκτενώς στην περίπτωση του Αγίου Γρηγορίου, τοποθέτησε τις «πρώτες σαφείς ιστορικές αναφορές περί του ουρανίου Φωτός» μόλις «στα μέσα του 9ου αιώνα» (4).

Υπό την έννοια αυτή, εξίσου αβάσιμη θα πρέπει να θεωρείται και η αναγωγή της μαρτυρίας του Έλληνα κληρικού Νικήτα στην εποχή του ίδιου του Χριστού (!), αφού και εδώ μιλάμε για μια προφορική παράδοση που καταγράφηκε με καθυστέρηση μίας σχεδόν χιλιετίας και η οποία -όπως ακριβώς και στην περίπτωση του Κιρακό- επισκιάζεται από τη λέξη «λένε» (5)!

Το φως στον τάφο

Γράφουν λοιπόν, στην Ο.Ο.Δ.Ε. για το φως: 

Το θαύμα του Αγίου Φωτός έλαβε χώρα για πρώτη φορά στον Τάφο του Κυρίου, όταν, την ώρα της Αναστάσεώς Του, ένα άπλετο Φως πλημμύρισε τον χώρο. Πώς, όμως, ενώ επικρατούσε ακόμη σκοτάδι, κατάφεραν ο Πέτρος και ο Ιωάννης να δουν στο εσωτερικό του Τάφου τα σεντόνια με τα οποία ήταν τυλιγμένο το σώμα του Ιησού και ιδίως ο Ιωάννης, ο οποίος δεν μπήκε καν στον Τάφο; […] Και μάλιστα, η διήγηση δεν μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι πέρασε πολύς χρόνος μέχρι να έλθουν οι μαθητές, ώστε να υποθέσουμε ότι μέχρι να φτάσουν θα είχε ξημερώσει για καλά. […] Είναι τέτοια η ένταση και η αγωνία που μας μεταφέρει το απόσπασμα αυτό, που θεωρούμε ότι όλα έγιναν μέσα σε λίγο χρόνο. Σε τέσσερις προτάσεις, δύο φορές εμφανίζεται το ρήμα «τρέχω». Η διατύπωση «τρέχει ουν και έρχεται» δεν αφήνει περιθώρια να εννοήσουμε μεγάλη χρονική καθυστέρηση. […] Αυτό παρατήρησαν και οι Πατέρες της Εκκλησίας, και λέει σχετικά ο Γρηγόριος Νύσσης […]. Επάνω σε αυτό άλλωστε, ψάλλει ο αγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός […].Το εντυπωσιακό στο παραπάνω απόσπασμα είναι το άρθρο που προηγείται της λέξης «φως». Και στην περίπτωση αυτή, το άρθρο ακούγεται σαν ο άγιος να αναφέρεται σε ένα πολύ συγκεκριμένο και γνωστό στην εποχή του ή από την Παράδοση, φως, όπως αυτό του Αγίου Τάφου.

Σχετικά με τις αναφορές των Γρηγορίου Νύσσης (6) και Ιωάννη Δαμασκηνού (7), τις οποίες η ορθόδοξη απολογητική επίσης προσμετρά στα τεκμήρια παλαιότητας, δεν βλέπω να προστίθεται κάποιο νέο στοιχείο που θα μπορούσε να ανατρέψει τα δεδομένα. Απλώς επαναλαμβάνεται η ήδη απαντημένη θέση περί «φωτός που ανέλαμψε στο σκοτάδι» χωρίς ωστόσο να αντιτάσσεται κάποιο πειστικό αντεπιχείρημα. Αναλώνεται, φερ’ ειπείν, ο Papyrus 52 στην αγιογραφική τεκμηρίωση της ολοκληρωτικής απουσίας φωτός που υποδηλώνει η λέξη σκοτία, χωρίς ωστόσο να ασχολείται με το γεγονός ότι σύμφωνα με το Κατά Μάρκον οι Μυροφόρες δεν έφτασαν στον τάφο «σκοτίας έτι ούσης», αλλά… «ανατείλαντος του ηλίου» (8)! Και μόνο η λεπτομέρεια αυτή καθιστά την όλη επιχειρηματολογία των ορθοδόξων κενή περιεχομένου. Πρώτα, λοιπόν, θα έπρεπε να είχε διευθετηθεί πειστικά το σημείο αυτό και μετά να διατυπωθεί οποιαδήποτε περαιτέρω εικασία (9). Παρ’ όλα αυτά -παρά το γεγονός, δηλαδή, ότι ένα από τα τέσσερα Ευαγγέλια ανατρέπει ολοκληρωτικά την επιχειρηματολογία των ορθοδόξων- ο ισχυρισμός ότι στο Κατά Ιωάννην «η διήγηση δεν μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι πέρασε πολύς χρόνος μέχρι να έλθουν οι μαθητές», εμπεριέχει καταφανή νοηματικά άλματα. Διότι το γεγονός ότι οι εμπλεκόμενοι στην αφήγηση πράγματι εμφανίζονται να τρέχουν, δεν συνεπάγεται και τον εκμηδενισμό των αποστάσεων ούτε τη θαυματουργική συμπίεση των γεγονότων! Δεν είναι δυνατόν, δηλαδή, μόλις φτάνουμε στο σημείο όπου οι Μυροφόρες προσεγγίζουν τον τάφο, να πατάμε το φαστ-φόργουαρντ και να πηγαίνουμε κατευθείαν στον εμβρόντητο Πέτρο προσπερνώντας όλα τα υπόλοιπα! - Ποια είναι αυτά; Καταρχάς η απόσταση που έπρεπε να διανυθεί: μία φορά από τον Γολγοθά μέχρι τους μαθητές κι άλλη μία τούμπαλιν. Εφόσον δε αγνοώντας το Κατά Μάρκον, θα πρέπει να δεχθούμε πως επικρατούσε βαθύ σκοτάδι, τίθεται και το ζήτημα πόσο γρήγορα μπορούσε άραγε να κινηθεί κανείς -και δη οι γυναίκες- σε συνθήκες περιορισμένης ορατότητας. Εκτός, βέβαια, κι αν τελικά δεν ήταν και τόοσο σκοτεινά όσο επιχειρείται να παρουσιαστεί, αφού καλά-καλά ούτε δύο μέρες πριν είχε… πανσέληνο! Πέραν τούτου, δεν είναι μόνο οι δύο διαδρομές που πρέπει εδώ να συνεκτιμηθούν, αλλά -όπως είπαμε- και τα γεγονότα που μεσολάβησαν. Για να δούμε δε ποια ήταν αυτά τα γεγονότα, θα χρειαστεί να ανατρέξουμε και στα υπόλοιπα Ευαγγέλια, αφού η αφήγηση στο Κατά Ιωάννην δεν είναι ιδιαίτερα λεπτομερής. Όταν, λοιπόν, η Μαγδαληνή έφτασε στο μνήμα και βρήκε τον λίθο της εισόδου μετακινημένο, δεν έφυγε αμέσως τρέχοντας όπως λανθασμένα συνάγουν οι ορθόδοξοι από την περιληπτική αφήγηση του Κατά Ιωάννην, αλλά μεσολάβησε και η υπερφυσική εμπειρία με τον άγγελο που -όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το Κατά Μάρκον- γέμισε την αποσβολωμένη γυναίκα με τρόμο και έκσταση! Και σαν να μην έφτανε αυτό, σύμφωνα με το Κατά Ματθαίον, καθ’ οδόν προς τους μαθητές η Μαγδαληνή βίωσε κι ένα δεύτερο υπερφυσικό περιστατικό: την εμφάνιση του ίδιου του αναστημένου Ιησού! Φτάνοντας δε επιτέλους στην πόλη, είχαμε και νέα καθυστέρηση, αφού οι μαθητές θεώρησαν τα περί άδειου μνήματος και ανάστασης παραλήρημα γυναικών! Πώς είναι, λοιπόν, δυνατόν να παραβλέπονται όλα αυτά τα προφανή και να λαμβάνεται μονομερώς υπόψη η σαφώς περιληπτικότερη περιγραφή του Κατά Ιωάννην; Χώρια, βέβαια, που η απόδοση της έκπληξη του Πέτρου σε οποιοδήποτε φως (ερμηνεία Δαμασκηνού) είναι σε προκλητικό βαθμό αυθαίρετη, αφού όπως πολλές φορές επισημάνθηκε στο παρελθόν, το Ευαγγέλιο αναφέρει καθαρά ως αιτία τα άδεια οθόνια! Το αστείο όμως, ξέρετε ποιο είναι; Ότι στην πραγματικότητα ούτε ο Νύσσης, αλλά ούτε κι ο Δαμασκηνός είχαν στον νου τους το αμφιλεγόμενο θαύμα όταν μίλησαν για φως μέσα στον τάφο! Ακόμα πιο αστείο δε είναι το ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να αφαιρεθεί το στοιχείο του εκτυφλωτικού φωτός από την αφήγηση! Ας μείνει, λοιπόν, το φως - δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα! Τι θα αποδεικνυόταν όμως τότε; Σίγουρα, πάντως, όχι η χρονική συνέχεια μέχρι και την εποχή του Δαμασκηνού που πολύ βολικά συνάγουν οι ορθόδοξοι απολογητές. Το οριστικό άρθρο που χρησιμοποιήθηκε από τον ψαλμωδό, μπορεί, βλέπετε, να εξηγηθεί με έναν πολύ απλούστερο και ρεαλιστικότερο τρόπο: παρουσιάζεται, λοιπόν, το φως ως γνωστό, ακριβώς επειδή μερικούς αιώνες πριν είχε ήδη αναφερθεί σ’ αυτό ο… Νύσσης! Έτσι, λοιπόν, το αόριστο άναρθρο ουσιαστικό «φως» λογικό ήταν να μετατραπεί στο οριστικό έναρθρο «το φως»! Μα κι αν ακόμα κάποιος αμφισβητούσε την εγκυρότητα του παραπάνω συλλογισμού, υπάρχει και μια άλλη -και μάλιστα πολύ προφανέστερη- εξήγηση: ότι ο Δαμασκηνός χρησιμοποίησε το οριστικό άρθρο επειδή απλούστατα βάσει του συλλογισμού που ανέπτυξε στην αμέσως επόμενη φράση, θεωρούσε την ύπαρξη φωτός μέσα στο μνήμα δεδομένη και αυταπόδεικτη!

Η απουσία πατερικών μαρτυριών

Το κεντρικό επιχείρημα είναι το εξής: 

Καταρχάς, η αναφορά σε «οκτώ πρώτους αιώνες» την οποία κάνει ο Κοραής, δεν στέκει. […] Κατά συνέπεια μιλάμε για «σιωπή» πέντε αιώνων και όχι οχτώ, ενώ έχουμε και τις δύο μαρτυρίες […] οι οποίες μας μεταφέρουν παραδόσεις που μιλάνε για συνεχή παρουσία του θαύματος είτε από τον 4ο αιώνα, είτε από τα χρόνια του Χριστού. […] Η απουσία Πατερικών μαρτυριών κατά τους 5 αυτούς αιώνες δεν διαφέρει σε τίποτα από τους επόμενους αιώνες, όπου και πάλι, σημαντικοί Πατέρες της Εκκλησίας δεν αναφέρονται στο ζήτημα του Αγίου Φωτός […]. Μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η σιωπή των Πατέρων αυτών οφείλεται στη μη εμφάνιση του θαύματος; Ασφαλώς όχι, διότι οι μαρτυρίες είναι πλέον πολλές από τον 9ο αιώνα και μετά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο λοιπόν, αποδεικνύεται ότι η σιωπή των Πατέρων δεν εξασφαλίζει στον Κοραή και στους οπαδούς του ούτε ανυπαρξία του θαύματος, ούτε τους βεβαιώνει για δήθεν απουσία πίστης σε αυτό, κατά τους 5 πρώτους αιώνες. […] 

Kαταρχάς, αν υπάρχει εδώ κάτι που δεν στέκει, αυτό -όπως εξηγήσαμε- είναι ότι το… άλλο περί σιωπής οχτώ αιώνων δεν στέκει! Κι εν πάση περιπτώσει, η χρήση του argumentum ex silentio έχει, νομίζω, και τα όριά της. Εν προκειμένω, αν είναι να δεχτούμε ότι η σιωπή διαφόρων πατέρων σε εποχές που το «Άγιο φως» ήταν ήδη πλουσίως μαρτυρημένο, αποδεικνύει πως η απουσία αναφορών κατά τους προγενέστερους αιώνες δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκη άγνοια ή ακόμα χειρότερα, ανυπαρξία του φαινομένου, γιατί να μην δεχτούμε καλύτερα ότι με το ίδιο σκεπτικό ούτε η σιωπή μεταγενέστερων του Κοραή αρνητών αποδεικνύει πως η απουσία αντιφωτομαχικών κειμένων κατά τους αιώνες που είχαν προηγηθεί, συνεπάγεται κατ’ ανάγκη και την απουσία αμφισβήτησης; Είναι, λοιπόν, σαφές ότι η εφαρμογή του επιχειρήματος της σιωπής μπορεί να λειτουργήσει και αμφίδρομα οδηγώντας τον καθένα σε οποιοδήποτε συμπέρασμα θα ήθελε να εξαγάγει. Το να επικαλούμαστε δε «απώλεια πατερικών έργων, λόγω διαφόρων αιτιών» (10), παρότι μεν αφορά ένα απολύτως υπαρκτό ενδεχόμενο, μπορεί να μας οδηγήσει σε παραλογισμό, αφού με την ίδια λογική θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η ελληνική γλώσσα, ξέρω ’γώ, όντως πρέπει να ’χε δεκάδες εκατομμύρια λέξεις, μόνο που με την καταστροφή του μεγαλύτερου μέρους της αρχαίας γραμματείας στο πέρασμα των αιώνων, οι απαραίτητες αποδείξεις -τι κρίμα- … χάθηκαν! Ή να πούμε ότι η Ινδοευρωπαϊκή γλώσσα στην πραγματικότητα δεν ήταν άλλη από την… ημετέρα Ελληνική, κάτι που σίγουρα θα μπορούσε πάρα πολύ εύκολα να επιβεβαιωθεί, αν δεν είχαν καταστραφεί τα γραπτά μνημεία που λογικά θα πρέπει να είχαν αφήσει πίσω τους οι πολυγραφότατοι πρόγονοί μας! - Πιάσ’ τ’ αβγό και κούρευ’ το, δηλαδή!

Όσον αφορά τώρα τον ισχυρισμό πως η μακραίωνη σιωπή για το φαινόμενο του «Αγίου φωτός» πιθανότατα οφείλεται στο γεγονός ότι οι Πατέρες «είχαν ως καθημερινό πρόβλημα τις αιρέσεις και την αντιμετώπιση τους» και δεν έπρεπε «να βεβαιώνουν την Ορθοδοξία με ένα θαύμα πού “και οι αιρετικοί ωμολόγουν”» (11), δεν θα πω «πολύ βολικό» ούτε θα αντιπαρατηρήσω πως πατερικά κείμενα ασφαλώς και δεν γράφτηκαν μόνο για τις αιρέσεις· απλώς θα εκφράσω την εύλογη απορία πώς στην ευχή είναι δυνατόν ο φθοροποιός και πανδαμάτωρ χρόνος να επενέργησε τόσο επιλεκτικά στη χριστιανική γραμματεία εξαϋλώνοντας ένα προς ένα τα κείμενα που αναφέρονταν στο ουρανόπεμπτο φως κι αφήνοντας άθικτα όλα τα άλλα; Ερώτηση κρίσεως δηλαδή...

Η αναγκαιότητα του θαύματος

Διατείνονται, λοιπόν, εδώ οι απολογητές:

Άλλα επιχειρήματα […] μιλούν για το «ασύμβατο» με τη διδασκαλία του Χριστιανισμού, να συμβαίνει ένα θαύμα σε «κοινή θέα», ορατό από πιστούς και απίστους, Ορθόδοξους και μη. […] Το παρόν άρθρο δεν εστιάζεται στην επιχειρηματολογία αυτή, αξίζει όμως να αναφέρουμε ότι η θέα ενός θαύματος δεν μπορεί να «επιβάλλει» καμία πίστη στους ανθρώπους, οι οποίοι αν δεν επιθυμούν να πιστέψουν «ακόμη κι αν αναστηθεί κάποιος από τους νεκρούς, δεν πρόκειται να πεισθούν» […]. Θα μπορούσαμε εύκολα να επισημάνουμε βιβλικά εδάφια τα οποία μας δείχνουν περιπτώσεις θαυμάτων σε «κοινή θέα», πιστών και απίστων, αλλά και ξεκάθαρες αναφορές ότι παρά τα θαύματα, υπήρξαν πολλοί που δεν πίστεψαν […]. Επιπλέον, στην Καινή Διαθήκη μνημονεύεται επαναλαμβανόμενο επί χρόνια θαύμα (Ιω. 5,4) ενώ δεν γνωρίζουμε όλα όσα έπραξε ο Ιησούς, αφού «και πολλά άλλα θαύματα έκανε… τα οποία δεν είναι γραμμένα» (Ιω. 20,30). […] Άλλωστε τι είναι πιο «εντυπωσιακό» και πιο «προκλητικό»; Το θαύμα του Αγίου Φωτός, ή ότι ο Θεός επέτρεψε και «τα μνήματα άνοιξαν και πολλά σώματα των πεθαμένων αγίων αναστήθηκαν… μπήκαν στην αγία πόλη την Ιερουσαλήμ και φανερώθηκαν σε πολλούς» […];

Μάλιστα... «Ο Ιησούς έκανε και πολλά άλλα θαύματα που δεν είναι γραμμένα και τα οποία συνεπώς δεν γνωρίζουμε»… Αυτά, δηλαδή, που έλεγα πιο πάνω για το άμοιρο το argumentum ex silentio... Εν πάση περιπτώσει όμως, εγώ θα πρότεινα ν’ αφήσουμε καλύτερα έξω απ’ τη συζήτηση τις χοντράδες περί… νεκρανάστασης πεθαμένων αγίων (12) και λοιπών άπαξ γενομένων, και να περιοριστούμε στα επαναλαμβανόμενα θαύματα, δηλαδή στο εξής ένα: την κολυμβήθρα της Βηθεσδά. Όμως αλίμονο, ειδικά το θαύμα αυτό -αυτό το κατάφωρα άδικο κι απίστευτα σκληρό βασανιστήριο στο οποίο συστηματικά υποβάλλονταν δυστυχείς άνθρωποι, καταδικασμένοι στον μαρτυρικό ρόλο του Ταντάλου- θα ’πρεπε από μόνο του να ήταν αρκετό για να γίνει κανείς θεομάχος (13)! Αυτό, λοιπόν, επικαλούνται οι ορθόδοξοι χριστιανοί ως περίπτωση αντίστοιχη του «Αγίου φωτός»;; Αυτό.το θαύμα αξίζει να γίνει σημείο αναφοράς; Μα κι έτσι ακόμα, τα ερωτήματα δεν αίρονται. Ούτε και αμβλύνονται με την υπεραπλουστευτική διάκριση σε «δεκτικούς πίστης» κι «ανυποχώρητους αρνητές». Γιατί -αν το καλοσκεφτεί κανείς- ακόμα κι εκείνοι που παρότι αρνητές στην αρχή, κάποια στιγμή μεταστράφηκαν, στην πραγματικότητα κατατάσσονταν κι αυτοί μέχρι τη στιγμή εκείνη στους… «ανυποχώρητους»! Αρνητές, δηλαδή, μέχρι αποδείξεως τουναντίον. Κι όποιος πρόλαβε τον Κύριο είδε! Καθαρά θέμα συγκυριών, δηλαδή, και τίποτε παραπάνω. Το ζητούμενο όμως επαναλαμβάνω, είναι να πιστέψεις κι ας μην είδες! Κι αυτό, βέβαια, δεν το είπα εγώ, αλλά ο ίδιος ο Ιησούς.

Ο Μεταλληνός (άντε πάλι απ’ την αρχή…)

Και εδώ, στο ίδιο έργο θεατές:

Ακολουθώντας τον Κοραή, ο καθηγητής […] προσπαθεί με μια προσωπική του ερμηνεία στην ευχή που λέει ο Πατριάρχης μέσα στον Άγιο Τάφο, να αποδείξει ότι η ευχή αυτή δήθεν «ομολογεί» ότι δεν είναι θαύμα η εμφάνιση του Αγίου Φωτός. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν υπάρχει πουθενά στην ευχή, και διαψεύσαμε στην κάθε του λεπτομέρεια αυτόν τον ισχυρισμό σε άλλο μας άρθρο […] (το οποίο γράφτηκε για να απαντήσει επίσης, σε διαδικτυακές επιχειρηματολογίες που πήγαν με απίστευτο θράσος και αλχημείες να εμπλέξουν και τον π. Γεώργιο Μεταλληνό ως «αρνητή» του θαύματος!).

Εννοείται, βέβαια, ότι δεν θα κάθομαι τώρα να επικολλώ το… μισό μπλογκ για να υπενθυμίσω τι ακριβώς ειπώθηκε συνολικά για τον π. Μεταλληνό και τι όχι. Απλώς θα επισημάνω ότι παρακολουθώντας τις διάφορες τοποθετήσεις του κληρικού-καθηγητή στο πέρασμα του χρόνου, διαπιστώνουμε προσεγγίσεις που ενίοτε χαρακτηρίζονται από προφανή αντιφατικότητα. Και, βέβαια, το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι εκείνη η αλήστου μνήμης δήλωση, σύμφωνα με την οποία «όταν υπάρχει πίστις και χάρις Θεού στον συγκεκριμένο Πατριάρχη, γίνεται το θαύμα. Όταν δεν υπάρχει πίστις, μπορεί η κανδήλα να χρησιμοποιηθεί.»! Ωρυόμουν, λοιπόν, αν θυμάστε, ότι δεν είναι δυνατόν άνθρωπος που βγαίνει δημόσια και λέει κάτι τέτοιο, να θεωρεί την Κανδήλα σβηστή! Είναι απλά αδύνατον! Γιατί απ’ τη στιγμή που το θαύμα υποτίθεται πως.δεν.θα γινόταν και άρα.δεν.θα επισυνέβαινε η ουρανόθεν αυτανάφλεξη, πώς στην ευχή θα χρησιμοποιούσε ο Πατριάρχης την Κανδήλα αν αυτή ήταν… σβηστή; Δηλαδή ποιος πάει να τρελάνει ποιον εδώ;!

Διαβάζοντας, ωστόσο, πρόσφατα το νέο βιβλίο του Χάρη Σκαρλακίδη Αγιον Φως - Το θαύμα του Μεγάλου Σαββάτου στον Τάφο του Χριστού, το πράγμα περιπλέχτηκε ακόμη περισσότερο! Σύμφωνα, λοιπόν, με τον συγγραφέα, σε κατ’ ιδίαν συζήτηση που είχε με τον π. Μεταλληνό για το ζήτημα της σχέσης «του ακτίστου φωτός με τη φλόγα που ανάβει στην ακοίμητη κανδήλα και στις δεσμίδες του πατριάρχη», έλαβε την εξής απάντηση:

Το άκτιστον Φως είναι ο σπινθηρισμός που βγαίνει από τον Τάφο του Χριστού. Αυτό το Φως είναι αδιόρατο και άκτιστο. Από ’κεί και πέρα, όταν ανάψουν οι δεσμίδες του πατριάρχη, το Φως γίνεται κτιστό. Δηλαδή, η αιτία της αναφλέξεως του φωτός, η αιτία της αναφλέξεως των κεριών του πατριάρχη, είναι το άκτιστο φως. Η φλόγα, όμως, που ανάβει στα κεριά του, την οποία μπορούμε να αγγίξουμε, είναι κτιστό φως. Και επειδή η φλόγα αυτή έχει στην αρχή την χάρη του ακτίστου Φωτός, γι’ αυτό δεν καίει (14).

Εδώ, λοιπόν, ο π. Μεταλληνός -εφόσον, βέβαια, οι δηλώσεις του αποδόθηκαν με ακρίβεια- είναι αδιαμφισβήτητο ότι εξέφρασε μια σημαντικά διαφοροποιημένη άποψη σε σχέση με τα όσα συνήθως έλεγε ή υπονοούσε μέχρι πρότινος. Καταρχάς -και αυτό πρέπει να ειπωθεί- ετούτη τη φορά δεν άφησε την παραμικρή σκιά ως προς τη θαυματουργική προέλευση του φαινομένου. Αναφορικά δε με τη φύση του φωτός συνέκλινε αισθητά προς την ερμηνεία του Λογάδη, με τη διαφορά ότι ο τελευταίος δεν θεωρούσε το φως ούτε καν στo αρχικό στάδιο άκτιστο. Όπως και ο π. Μεταλληνός όμως, κατέφασκε κι εκείνος τον υπερφυσικό χαρακτήρα της εκδήλωσης του φαινομένου, δεχόμενος ωστόσο τη βαθμιαία αλλοίωση του φωτός ως ένα φυσικό και θεολογικά απολύτως ερμηνεύσιμο επακόλουθο (15).

Εντύπωση, ωστόσο, προκαλεί το γεγονός ότι ο κληρικός-καθηγητής σε κανένα σημείο της τοποθέτησής του δεν αναφέρθηκε στην Κανδήλα, παρά μόνο στα κεριά. Να ’ταν απλή σύμπτωση; - Μπορεί. Ίσως όμως και όχι. Εκτός αυτού, δεν αποκλείεται η απάντηση που έδωσε να προσέγγιζε το ζήτημα αποκλειστικά και μόνο από τη συγκεκριμένη σκοπιά που του το είχε θέσει ο Σκαρλακίδης: δηλαδή ως θαυματουργικά εμφανιζόμενο φαινόμενο. Έτσι δεν χρειάστηκε καν να τοποθετηθεί και επί του ετέρου, ακανθωδέστερου ενδεχομένου, της περίπτωσης, δηλαδή, λόγω προσωπικής αναξιότητας του Πατριάρχη να μη γίνεται το θαύμα. Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε το ακριβές περιεχόμενο των ερωτημάτων που τέθηκαν από τον Δραμινό συγγραφέα καθώς και των απαντήσεων που τυχόν δόθηκαν, οπότε οτιδήποτε κι αν ειπωθεί δεν μπορεί παρά να έχει τον χαρακτήρα της εικασίας. Όπως και να ’χει, αυτά που τώρα.είπε ο π. Μεταλληνός είναι σαφές ότι σε καμία περίπτωση δεν διευθετούν εκείνα που είχαν λεχθεί τότε. Τα ερωτήματα εξακολουθούν να υφίστανται και το μόνο που χρειάζεται είναι βρεθεί επιτέλους κάποιος… χριστιανός που θα του τα θέσει - χωρίς την παραμικρή αναστολή: «Για μισό λεπτό, πάτερ… Εσείς δεν είχατε πει τότε στου Παπαδάκη ότι όταν ο Πατριάρχης είναι άξιος, το θαύμα.γίνεται, ενώ όταν δεν είναι, μπορεί να χρησιμοποιηθεί η Κανδήλα; Άρα, λοιπόν, μας λέτε ότι η Κανδήλα είναι ούτως ή άλλως αναμμένη, έτσι δεν είναι; Αλλιώς εξηγήστε μας, παρακαλώ, τι ακριβώς εννοούσατε;». Ή, ξέρω ’γώ: «Μια απορία, πάτερ: στο βιβλίο σας το 2001, δηλώσατε ότι αν θέλουμε να κατανοήσουμε την τελετή και τη φύση του φωτός (“φυσικό ή υπερφυσικό;”), θα πρέπει να δούμε τι λέει η ευχή, έτσι δεν είναι; Εσείς, λοιπόν -και διορθώστε μας, αν κάνουμε λάθος-, συμφωνήσατε ρητά και απερίφραστα πως αυτό που προκύπτει από την ευχή είναι ότι το φως ανάβει με καθ’ όλα φυσικό τρόπο, έχει καθαρά συμβολικό χαρακτήρα και η αγιότητά του συνίσταται απλώς και μόνο στο γεγονός ότι προέρχεται από τον Πανάγιο Τάφο. Άρα, λοιπόν, σύμφωνα με τον συγκεκριμένο συλλογισμό σας, αυτό που όχι μόνο εμείς, αλλά και εσείς λογικά θα πρέπει να είχατε κατανοήσει και συναγάγει, είναι ότι εδώ δεν υπάρχει τίποτε το υπερφυσικό. Πρόσφατα, ωστόσο, σε μια συζήτησή σας με τον συγγραφέα Χάρη Σκαρλακίδη, δεχτήκατε ξεκάθαρα την υπερφυσική προέλευση του φωτός χαρακτηρίζοντας το άκτιστο ως προς τον τρόπο εμφάνισής του. Πώς εξηγείται, λοιπόν, η διαφοροποίηση σας αυτή; Μήπως απλώς προϊόντος του χρόνου αλλάξατε γνώμη; Δεν είναι μεμπτό αυτό. Υγιές και ανθρώπινο είναι. Ωστόσο, αν όντως αλλάξατε γνώμη, πώς αξιολογείτε σήμερα το περιεχόμενο της ευχής και την ερμηνεία του Καλοκύρη με την οποία, υπενθυμίζουμε, είχατε συμφωνήσει μέχρι κεραίας; Κάνατε, λοιπόν, λανθασμένη εκτίμηση τότε; Δεν θεωρείτε πλέον την ευχή ‘‘‘κλειδί’ για την κατανόηση της Τελετής και την τεκμηρίωση της φύσεως του ‘Αγίου Φωτός’”; Και δεν πιστεύετε πια ότι ‘‘πουθενά δεν γίνεται λόγος (ούτε καν υπαινιγμός) περί ‘άνωθεν κατερχομένου αΰλου Φωτός’ κατά τη στιγμή εκείνη, αλλά νοείται μόνο φως φυσικό, πού ανάβεται στην ανάμνηση του Αναστάντος Χριστού”; Κι αν όχι, ποια ακριβώς ερμηνεία θα δίνατε σήμερα;» (16).

Κι αυτά, βέβαια, δεν είναι παρά μόνο δύο πολύ απλά παραδείγματα. Όποιος ανατρέξει στις πολυάριθμες εκτενέστατες αναλύσεις του θέματος που κατά καιρούς έχουν γίνει εδώ, θα βρει άφθονο υλικό για ερωτήματα που θα άξιζε να τεθούν στον π. Μεταλληνό. Εγώ δυστυχώς, για πολλούς και διάφορους λόγους, δεν μπορώ να είμαι εκείνος που θα τα έθετε. Η έκκλησή μου, λοιπόν, απευθύνεται σε όλους εκείνους που μπορούν - ακόμα κι αν είναι οι απολογητές της Ο.Ο.Δ.Ε.!

Η μαρτυρία του Θεοτόκη

Για τη μαρτυρία του Θεοτόκη διαβάζουμε τα εξής:

Σχετικά τώρα με την δήλωση του Θεοτόκη, ότι δήθεν ο Πατριάρχης μέσα στον Άγιο Τάφο «χτυπά τον πυρίτη» και ανάβει τα κεριά, ειδικοί δεν είμαστε, παραθέτουμε όμως με ειλικρίνεια όσα μάθαμε και διαβάσαμε σχετικά με το ζήτημα αυτό, σε εγκυκλοπαίδειες και αλλού […]. Αυτά περί της πραγματικά περίεργης «μαρτυρίας» του Θεοτόκη […].Είναι εντυπωσιακό ότι οι σύγχρονοι φωτομάχοι, που συχνά διαδίδουν ότι υπάρχει αναμμένη κανδήλα μέσα στον Άγιο Τάφο και από εκεί παίρνει το Φως ο Πατριάρχης, με μια απίστευτη προχειρολογία χρησιμοποιούν ΚΑΙ τη δήλωση του Θεοτόκη ενάντια στο θαύμα, χωρίς να υποψιάζονται ότι δεν γίνεται να έχουν και οι δύο δίκιο! Τουλάχιστον, ο κ. Καλοκύρης, που ακολουθεί την εκδοχή ότι το Άγιο Φως προέρχεται από αναμμένη κανδήλα στον Πανάγιο Τάφο, τουλάχιστον έχει την ευφυΐα να μην αναφερθεί στη δήλωση Θεοτόκη. Διότι αλλιώς, θα είναι σα να θέλει να μας πείσει κάποιος ότι όλοι οι Πατριάρχες ήταν τόσο ανόητοι, που ενώ είχαν αναμμένη μια κανδήλα μπροστά τους, εκείνοι κουβαλούσαν ένα σωρό σύνεργα για ν’ ανάψουν φωτιά… […] Έτσι, τις μαρτυρίες που μας διαβεβαιώνουν ότι τίποτε αναμμένο δεν υπάρχει την ώρα που ο Πατριάρχης λέει την ευχή, τις επιβεβαιώνει έμμεσα και ο …Θεοτόκης, ο οποίος για να κάτσει ν’ ασχοληθεί με την ερμηνεία του γεγονότος ότι ο Πατριάρχης βγαίνει έξω με τα κεριά αναμμένα, σημαίνει πως γνώριζε ότι τα πάντα ήταν σβηστά! […]

Ουφφ, παρά τρίχα: βλέπετε, ούτε εγώ επικαλέστηκα ποτέ τη θεωρία του Θεοτόκη περί πυρίτη, παρά περιορίστηκα στην απλή παράθεση της δήλωσής του ότι η όλη παρερμηνεία οφείλεται στην «τοῦ χύδην λαοῦ ὑπόληψιν»! Ωστόσο -για να μιλήσουμε τώρα σοβαρά-, δεν νομίζω πως τίθεται θέμα ευφυΐας εδώ, αλλά απλής ιστορικής καταγραφής ερμηνειών και τοποθετήσεων που αμφισβητούσαν τον υπερφυσικό χαρακτήρα του φαινομένου. Πέραν τούτου, υπάρχει πάντα και η περίπτωση κάποιος να μην είναι απόλυτα πεπεισμένος για το ποια εξήγηση ακούγεται αληθοφανέστερη και γι’ αυτό να μην ακολουθεί με απόλυτη συνέπεια κάποια συγκεκριμένη ερμηνευτική κατεύθυνση, αλλά να αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε διάφορες -ακόμα και αλληλοαντικρουόμενες- εκδοχές . Άλλωστε -ας ειπωθεί επιτέλους κι αυτό- αν η επιλογή του Καλοκύρη να παραδράμει τη μαρτυρία του Θεοτόκη θα πρέπει να χαρακτηριστεί ευφυής, σίγουρα δεν ισχύει το ίδιο και για την τακτική σιωπής που ακολούθησε στο βιβλίο του για τα λοιπά φαινόμενα.εκτός.Κουβουκλίου. Γιατί ο κατά τα άλλα οξυδερκέστατος καθηγητής ποτέ δεν τόλμησε να αναφερθεί σ’ αυτά. Απλά έκανε σαν να μην υπάρχουν! Τουλάχιστον για τις αυταναφλέξεις, όμως, όφειλε να εκφράσει κάποιαν άποψη· να πει έστω ότι δεν γνωρίζει. Φευ! Απλώς σιωπή… Πώς θα πρέπει, λοιπόν, να χαρακτηριστεί η επιλογή του στη συγκεκριμένη περίπτωση; Σίγουρα, πάντως, όχι και η ευφυέστερη… (17)

Πέραν τούτου, υπάρχει νομίζω ένα σημαντικό θέμα που δεν φαίνεται να έχει γίνει απόλυτα κατανοητό από τους ορθόδοξους απολογητές. Το ότι, λοιπόν, η Κανδήλα σύμφωνα με πολυάριθμες βιβλιογραφικές αναφορές είναι σβηστή, το γνωρίζουμε και δεν χρειάζεται κάθε φορά να επανερχόμαστε σ’ αυτό. Εκείνο, όμως, που δεν γνωρίζουμε και που πολύ, μα πάρα πολύ θα θέλαμε να μάθουμε, είναι το γιατί θεολογικά πεπαιδευμένοι άνθρωποι των οποίων ο λόγος -τουλάχιστον θεωρητικά- έχει βαρύνουσα σημασία, κατά καιρούς ταράζουν τα νερά με δηλώσεις που εξ ορισμού προϋποθέτουν την Κανδήλα… αναμμένη! Γιατί, θυμίζω, δεν ήταν μόνο ο π. Μεταλληνός που με την ατυχέστατη εκείνη τοποθέτησή του άνοιξε τον ασκό του Αιόλου· ήταν κι ο θεολόγος κ. Κόκορης ο οποίος παρότι στο βιβλίο του Άγιο Φως είχε αναφερθεί ρητά στο σβήσιμο όλων των πηγών φωτός, σε τηλεοπτική του εμφάνιση πέρυσι τη Μεγάλη Πέμπτη, δήλωσε επανειλημμένα ότι φως.υπάρχει.μες στο Κουβούκλιο, αλλά… δεν χρησιμοποιείται (18)! Και βέβαια, μην ξεχνάμε κι εκείνη την περίφημη συνέντευξή του Tοποτηρητή του Πατριαρχικού θρόνου Ιεροσολύμων Μητροπολίτη Πέτρας Κορνήλιο το 2001 στο MEGA, όπου αναφερόμενος στη διάκριση μεταξύ φυσικού και υπερφυσικού φωτός κατέταξε το φως του Παναγίου Τάφου στην πρώτη κατηγορία (!), διευκρινίζοντας παράλληλα ότι η φλόγα ανάβεται από την… Ακοίμητη Κανδήλα!! Όσο για το θαύμα, αυτό, λέει, «είναι... η επίκλησις ή η προσευχή του Αρχιερέως... και αγιάζεται το... φως» (19)!

Έχουν, λοιπόν, οι ορθόδοξοι απολογητές να σχολιάσουν κάτι επί των τριών αυτών περιπτώσεων; Αν ναι, θα χαρούμε να τ’ ακούσουμε. Αν είναι, όμως, πάλι να παραπέμψουν στη βιβλιογραφία χωρίς να τοποθετηθούν επί του προκειμένου και να γίνουν ενδεχομένως δυσάρεστοι, ας κλείσουμε καλύτερα το θέμα εδώ (20).


Περισσότερα από το βιβλίο του Σκαρλακίδη

Η άποψη του συγγραφέα για την ευχή

Γράφει, λοιπόν, ο Σκαρλακίδης:

Στην ειδική ευχή που διαβάζει ο πατριάρχης δεν γίνεται πουθενά λόγος περί άνωθεν κατερχομένου φωτός, και αυτό έχει σταθεί αιτία να αμφισβητηθεί η θαυματουργική φύση της τελετής […]. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμιά αναφορά περί κατερχομένου φωτός δεν συνεπάγεται ότι δεν υφίσταται θαύμα. Επιπλέον, η ευχή αναφέρει ότι ο πατριάρχης λαμβάνει το Φως μέσα στον Τάφο, όμως, δεν υπάρχει σαφής αναφορά για τον τρόπο με τον οποίο πρωτοεμφανίζεται αυτό το Φως. Κατά συνέπεια, η ευχή δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αυστηρό κριτήριο ούτε για την εγκυρότητα του θαύματος ούτε για τον τρόπο που αυτό παράγεται (21).

Εδώ έχουμε επίκληση ενός επιχειρήματος που -όπως επανειλημμένα έχει επισημανθεί- μπορεί να οδηγήσει σε παραλογισμό, αφού δεν είναι δυνατόν η σιωπή μιας μαρτυρίας περί του οποιουδήποτε συμπεράσματος θα ήθελε να συναγάγει κανείς, να θεωρείται επιχείρημα υπέρ της ορθότητας του μη ρητά αναφερομένου ή σαφώς υπονοουμένου αυτού συμπεράσματος! Εν προκειμένω, δεν είναι δυνατόν επειδή η ευχή δεν αναφέρει το τι.ΔΕΝ.συμβαίνει, να συνάγεται με τόση ευκολία το συμπέρασμα ότι αυτό κάλλιστα μπορεί και να… συμβαίνει, αφού με το σκεπτικό αυτό, θα μπορούσαμε να διατηρούμε εσαεί ζωντανές ακόμα και τις πιο εξωφρενικές θεωρίες που μπορεί να χωρέσει ο ανθρώπινος νους!

Πέραν τούτου, το ότι δεν υπάρχει σαφής αναφορά για τον τρόπο με τον οποίο πρωτοεμφανίζεται το φως, σηκώνει πολλή κουβέντα. Διότι όπως έχουμε ξαναπεί, το ότι το φως δεν κατέρχεται ουρανόθεν, αλλά προέρχεται από ανθρώπινο χέρι, προκύπτει φερ’ ειπείν από τη φράση «φωτοφάνειαν ποιούμεθα» η οποία σημαίνει «κατασκευάζουμε, δημιουργούμε εμφάνιση φωτός». Όσον αφορά τη μετοχή «ἐκκαιομένου φωτός», μπορεί μεν δεδομένης της απουσίας ποιητικού αιτίου να μην είναι απόλυτα σαφές ότι εδώ έχουμε πράξη διενεργούμενη υπό τινός, η παθητική φωνή ωστόσο ως γνωστόν δεν ενδιαφέρεται άμεσα για το ποιητικό αίτιο. Συνεπώς το ότι δεν αναφέρεται ρητά ποιος ή τι «εκκαίει» το φως, από τη στιγμή που προηγείται η φράση «φωτοφάνειαν ποιούμεθα», ελάχιστη σημασία έχει (22). Πέραν τούτου το γεγονός ότι το φως περιγράφεται ως «ἐνδελεχῶς καί ἀειφώτως» εκκαιόμενο δεν υποστηρίζει την παράσταση ενός φωτός που εμφανίζεται εκτάκτως, αλλά υποδηλώνει μια μόνιμη κατάσταση, ενώ και η φράση «θεοφάνειαν εικονίζοντες» είναι αρκούντως διαφωτιστική, αφού αποδεικνύει περίτρανα τον συμβολικό χαρακτήρα της φωταψίας: όχι αυθεντική θεοφάνεια, αλλά απλώς αναπαράσταση!!

Τα κεραμικά λυχνάρια της Ιερουσαλήμ

Γράφει κάπου ο Δραμινός συγγραφέας:

Τα συγκεκριμένα κεραμικά λυχνάρια […] χρονολογούνται από την περίοδο 4ου-8ου αι., και χρησίμευαν ως λυχνάρια ύπνου. Η επιγραφή «ΦΩΣ ΧΡΙΣΤΟΥ ΦΕΝΙ ΠΑΣΙΝ» σημαίνει «Το Φως του Χριστού φωτίζει τους πάντες». […] Σύμφωνα με την αρχαιολόγο, τα συγκεκριμένα λυχνάρια συνδέονται με την τελετή του Αγίου Φωτός του Μεγάλου Σαββάτου, επειδή συχνά χρησιμοποιούνταν για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της τελετής, από προσκυνητές που τα είχαν αγοράσει γι’ αυτόν τον σκοπό. […] Η επιγραφή «Φως Χριστού φαίνει πάσιν»
φανερώνει επιπλέον ότι τα λυχνάρια δεν άναβαν με ένα συνηθισμένο φως, αλλά με το Φως του Χριστού – αναφορά που συνάδει με τη θαυματουργική φύση της τελετής του Μεγάλου Σαββάτου. […] (23)

Εδώ, δυστυχώς, ο συγγραφέας ξεχνά την εκπεφρασμένη πρόθεση του να περιοριστεί απλώς στην επιστημονική παράθεση των στοιχείων που συνέλεξε, και μοιραία εκτροχιάζεται! Οι αρχαιολόγοι, βλέπετε, που επικαλέστηκε -όπως προκύπτει από το σχετικό απόσπασμα του πρωτοτύπου που ο ίδιος παρέθεσε- σε κανένα σημείο δεν έκαναν λόγο για θαύμα - ούτε καν διά υπαινιγμού! Όπως ακριβώς και στην αναφορά της Αιθερίας και όπως ακριβώς αναφέρουν πολυάριθμες μαρτυρίες που φτάνουν μέχρι και το 745, το φως απλώς περιγράφηκε ως προερχόμενο από κανδήλες που κρέμονταν πάνω από τον Τάφο (24)! Τίποτε παραπάνω. Από πού, λοιπόν, συνήγαγε ο κύριος Σκαρλακίδης τα περί θαύματος; Πώς ακριβώς τεκμηριώνεται ότι η επιγραφή των λυχναριών αποδεικνύει τη θαυματουργική προέλευση της φλόγας που φιλοξενούσαν; Πώς είναι δυνατόν το αυτονόητο γεγονός ότι από τη στιγμή που η φλόγα προερχόταν από τον Τάφο του Χριστού, λογικό ήταν να μην θεωρείται συνηθισμένο φως, να μετατρέπεται έτσι αβασάνιστα σε… απόδειξη θαύματος;!

Η σχισμένη κολόνα

Φτάνοντας στο ζήτημα της σχισμένης κολόνας πληροφορούμαστε τα εξής:

Το Πάσχα του 2008, ο διαρρηγμένος κίονας αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης του Αντρέι Βολκόβ. Ο Ρώσος φυσικός απέστειλε υψηλής ανάλυσης φωτογραφίες σε έναν συμπατριώτη του ειδικό επιστήμονα, τον καθηγητή Εβγκένι Μιχάηλοβιτς Μορόζοβ, ο οποίος θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ερευνητές στον κόσμο στο επιστημονικό πεδίο της Μηχανικής των Θραύσεων […] και της Φυσικής της Αντοχής των Υλικών […]. Ο καθηγητής […] αφού εξέτασε αναλυτικά τις φωτογραφίες του διαρρηγμένου κίονα […] κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη ρωγμή, λόγω της δομής της, θα μπορούσε να εμφανιστεί μόνο ως αποτέλεσμα ηλεκτρικής εκκένωσης! […] Γι’ αυτό, αποτάθηκα σε έναν από τους κορυφαίους Έλληνες επιστήμονες του κλάδου της Μηχανικής των Θραύσεων, τον Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεώργιο Α. Παπαδόπουλο, στον οποίο απέστειλα αναλυτικές φωτογραφίες της ρωγμής. Ο καθηγητής […] αποφάνθηκε ότι η ρωγμή του κίονα παράχθηκε πράγματι από μία ηλεκτρική εκκένωση, η οποία εκδηλώθηκε ταυτοχρόνως με ένα σεισμικό κύμα που είχε κατεύθυνση από κάτω προς τα πάνω. […] (25)

Να σχολιάσω πορίσματα ειδικών που αφορούν ένα τόσο εξειδικευμένο επιστημονικό πεδίο, εννοείται δεν μπορώ. Εν πάση περιπτώσει, στην απάντησή του ο κ. Παπαδόπουλος πιθανολόγησε ότι η ισχυρή ηλεκτρική εκκένωση προήλθε από κεραυνό, ενδεχόμενο στο οποίο, αν θυμάστε, είχε αναφερθεί και.ο Καλοκύρης. Εντούτοις, ξενίζει το γεγονός ότι σε κάποια σημεία ο καθηγητής υπερέβη τα αυστηρά όρια της επιστημονικής απόφανσης και άρχισε να μπερδεύει τις ιδιότητές του! Ήδη με το καλημέρα, φερ’ ειπείν, εξέφρασε μιαν άποψη που αν μη τι άλλο, ηχεί παράξενα στ’ αφτιά μας όταν προέρχεται από άνθρωπο της επιστήμης και της έρευνας. Είπε, λοιπόν, «ότι εκεί που δεν υπάρχει επιστημονική εξήγηση υπάρχει Θαύμα»! Και η κουβέντα αυτή από θετικό επιστήμονα! Η δε λέξη θαύμα με κεφαλαίο! Τα χειρότερα, όμως, δεν είχαν έρθει ακόμα, αφού στην αμέσως επόμενη παράγραφο διαβάζουμε τα εξής απίστευτα:

Δεν έχω κανέναν λόγο να αμφισβητήσω το χειρόγραφο της βιβλιοθήκης του Μονάχου του έτους 1634 όπου αναφέρεται ο θαυματουργικός τρόπος σχισίματος του κίονα καθώς και τα επακόλουθα ۬ δηλαδή ότι ο Έλληνας πατριάρχης άναψε τη δάδα του από το Φως αυτό. Ένα θαύμα δεν νομίζω ότι είναι δυνατόν να αμφισβητηθεί και μάλιστα όταν υπάρχουν σχετικές μαρτυρίες, όπως αναφέρετε. […] (26)

Και βέβαια, τι σχόλιο πλέον να κάνει κανείς εδώ; Και δίκιο να ’χει ο αξιότιμος καθηγητής, όταν ανακατεύει τον επιστημονικό λόγο με τον απολογητικό, αναπόφευκτα χάνει σημαντικό μέρος από την πειθώ του κι εν τέλει αδικεί την ίδια την ειδημοσύνη του! Εν πάση περιπτώσει, όμως, και για να μην πλατειάζουμε, ανεξάρτητα από την πραγματική αιτία της διάρρηξης του κίονα -είτε πράγματι επρόκειτο για κεραυνό είτε για οποιαδήποτε άλλη γνωστή ή άγνωστη φυσική διεργασία- ένα είναι το σίγουρο: η χρονική σύμπτωση του συγκεκριμένου φαινομένου με τα ιστορούμενα συμβάντα δεν αποδεικνύεται μόνο και μόνο επειδή έτσι λέει μια παράδοση που -και αυτή- στην αρχαιότερη καταγεγραμμένη εκδοχή της διανθίζεται από τη λέξη «λέγουν»: «λέγουν» από ’δώ, «λέγουν» από ’κεί, «λέγει» απ’ την άλλη – μα είναι δυνατόν να θεωρείται αξιόπιστο τεκμήριο αυτό; Και κάτι ακόμα: το αρχικό κείμενο, όπως αναφέρει ο Σκαρλακίδης, γράφτηκε από τον ιερομόναχο Ανανία το 1608, «δηλαδή 29 έτη μετά το θαύμα που περιγράφει. Αυτό σημαίνει πως ο Ανανίας είχε τη δυνατότητα να συλλέξει στοιχεία για το θαύμα από ανθρώπους που βίωσαν τα γεγονότα». Στο κείμενο του, ωστόσο, ο εν λόγω ιερομόναχος αναφερόμενος στο θρυλούμενο θαύμα, γράφει ότι συνέβη «τον παλαιόν καιρόν». Είναι, όμως, δυνατόν μια τόσο μικρή χρονική απόσταση -ούτε καν 30 χρόνια!- να χαρακτηρίζεται «παλαιός καιρός»;!

Εκτός αυτού, αν η εκδοχή του Ανανία ως χρονικά πλησιέστερη προς τα θρυλούμενα γεγονότα θα πρέπει να θεωρείται και η πλέον αξιόπιστη, τότε το ερώτημα που έθεσα και άλλες φορές εδώ μέσα, εξακολουθεί να ισχύει: από τη στιγμή που το «Άγιο φως» υποτίθεται πως ξεπήδησε θαυματουργικά μέσα απ’ την κολόνα, το σχίσιμο ωστόσο δεν είναι διαμπερές, πώς -και κυρίως.γιατί- το φως διαπερνώντας το υλικό εμπόδιο του κίονα άφησε τα ίχνη του μόνο στην εξωτερική πλευρά; Αν, πάλι, το σχίσιμο δεν προήλθε από μέσα προς τα έξω, αλλά από έξω προς τα μέσα -από το Άγιο φως, φερ’ ειπείν, εν είδει κεραυνού- τότε γιατί το γεγονός αυτό δεν ιστορείται στην αρχαιότερη και κατά τεκμήριο αξιοπιστότερη εκδοχή του θαύματος, παρά μόνο σε μεταγενέστερες πηγές; Σύμφωνα, μάλιστα, με μία απ’ αυτές, σε έναν τοίχο υπήρχε μια μαρμάρινη επιγραφή με συριακά γράμματα η οποία, όπως έλεγαν -επαναλαμβάνω: «όπως έλεγαν»- επιβεβαίωνε την ιστορία με τον κεραυνό! Ο ίδιος ο Μολδαβός μοναχός Παρθένιος από τον οποίο και προέρχεται η συγκεκριμένη πληροφορία, «δεν μπορούσε, όμως, να διαβάσει τη διήγηση διότι δεν γνώριζε αραβικά. Απλώς, άκουσε την ιστορία» (27). Παρόλο, όμως, που ο ίδιος ο Σκαρλακίδης αντιλαμβάνεται και σχολιάζει το αυταπόδεικτο κενό της μαρτυρίας του Παρθένιου, μόλις τέσσερεις γραμμές πιο κάτω, σπεύδει να τη χαρακτηρίσει «ιδιαίτερα σημαντική διότι επιβεβαιώνει ότι το σχίσιμο και η ανάφλεξη του κίονα ήταν καταγεγραμμένα σε μαρμάρινη επιγραφή με συριακά γράμματα». «Επιβεβαιώνει», λοιπόν... Παρόλο που μόνο ο Παρθένιος ανέφερε τη ύπαρξη μιας τέτοιας επιγραφής και παρόλο που -όπως ο ίδιος ο Μολδαβός μοναχός παραδέχθηκε- από τη στιγμή που δεν γνώριζε Αραβικά, απλώς μετέφερε τα λεγόμενα του… κόσμου!

Εν πάση περιπτώσει όμως, η ιστορία με τον κίονα ούτως ή άλλως αφήνει πολλά κενά. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι κατά μιαν άλλην εκδοχή το θαύμα δεν έγινε ανάμεσα στο 1579-1580 επί Πατριάρχου Σωφρονίου του Δ΄ με υπαιτιότητα των Αρμενίων, αλλά το 1520, εξήντα δηλαδή χρόνια νωρίτερα, επί Δωρόθεου του Β΄ και με ανάμειξη των Ρωμαιοκαθολικών. Να ’ταν δύο διαφορετικά συμβάντα; Άντε να ’ταν. Το 1634, όμως, επί Θεοφάνους του Γ΄, συνέβη, λέει, κι ένα τρίτο παρόμοιο περιστατικό, πάλι με εμπλοκή των ξεροκέφαλων και αιωνίως αμετανόητων Αρμενίων! Μόνο που αυτή τη φορά η φλόγα δεν ξεπήδησε μέσα από κάποια κολόνα, αλλά -σειομένης, λέει, της γης- από μιαν οπή της σκέπης του τρούλου (28)! Και ρωτώ τώρα εγώ: σαν too much δεν ακούγεται όλη αυτή η αλυσίδα συνωμοσιών και θαυμάτων;

Από την άλλη μεριά…

Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον στοιχείο, ωστόσο, είναι το γεγονός ότι σύμφωνα με τις πηγές, από τις αρχές του 10ου αιώνα έως και τα μέσα τού 15ου, «δηλαδή, επί έξι περίπου αιώνες, την ώρα που λάμβανε χώρα το θαύμα, την ώρα που αναφλεγόταν η κανδήλα στο εσωτερικό του Τάφου, δεν υπήρχε κανείς μέσα στο μνημείο. Ο πατριάρχης απηύθυνε τις καθιερωμένες επικλήσεις έξω από τον Τάφο, ενώπιον όλου του πλήθους. […] Όταν το φως κατερχόταν από τον ουρανό γίνονταν αμέσως αντιληπτές οι γαλαζόλευκες εκλάμψεις που διαχέονταν στον χώρο επιπλέον, την ίδια χρονική στιγμή, άναβε η ακοίμητη κανδήλα και φωτιζόταν το εσωτερικό του Τάφου. Το Φως αυτό, όπως προκύπτει από τις μαρτυρίες, γινόταν αμέσως αντιληπτό μέσα από τις γρίλιες ή τα μεταλλικά κιγκλιδώματα που υπήρχαν στην είσοδο του μνημείου» (29). Και βέβαια -κακά τα ψέματα-, η συγκεκριμένη πληροφορία είναι σαφές ότι εγείρει κάποια σημαντικά ερωτήματα: για παράδειγμα, πώς είναι δυνατόν να εμφανιζόταν το φως, όταν ο πατριάρχης δεν ήταν καν μες στο Κουβούκλιο για να χρησιμοποιήσει την «ενδελεχώς και αειφώτως» εκκαιόμενη φλόγα της Κανδήλας ή ξέρω ’γώ, να χτυπήσει τον πυρίτη ή να εφαρμόσει, τέλος πάντων, το οποιοδήποτε ταχυδακτυλουργικό; Εκτός, βέβαια, κι αν η εμφάνιση του φωτός επερχόταν με τον ίδιο τρόπο, με τον οποίο αυταναφλέγονται σήμερα τα κεριά και οι κανδήλες εκτός Κουβουκλίου - τον οποίο τρόπο, ειλικρινά, ούτε γνωρίζω ούτε και είμαι σε θέση να πιθανολογήσω. Σίγουρα, πάντως, οφείλω να ομολογήσω ότι, κατά τη γνώμη μου, η συγκεκριμένη λεπτομέρεια δεν μπορεί να παραθεωρείται.

Αξιοσημείωτο, τέλος, είναι και το γεγονός ότι η ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση περί σιωπής των πατριαρχών για το φαινόμενο, τελικά θα πρέπει να αναθεωρηθεί. Ο Σκαρλακίδης, φερ’ ειπείν, παραθέτει στο βιβλίο του τέσσερεις νεότερες μαρτυρίες μεταξύ των οποίων και του σημερινού Πατριάρχη Θεοφίλου Γ΄ (30). Και οι τέσσερεις, λοιπόν, μίλησαν απερίφραστα για θαύμα (αν και η αναφορά του Θεόφιλου ήταν μάλλον γενικόλογη ή τουλάχιστον όχι τόσο σαφής όσο οι υπόλοιπες). Βέβαια, μεταξύ των τεσσάρων αυτών αναφορών συγκαταλέγεται κι εκείνη τού Ειρηναίου, οπότε μπορώ να φανταστώ από τώρα τις ζωηρές αντιρρήσεις πολλών για την αξιοπιστία της συγκεκριμένης μαρτυρίας. Επ’ αυτού, όμως, θα προτιμήσω να μην τοποθετηθώ, παρά να περιοριστώ στην απλή μνημόνευση του γεγονότος. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι όπως η θεολόγος και υποψήφια Διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κα Αγγελική Χατζηιωάννου δήλωσε σε παλαιότερη ραδιοφωνική συνέντευξή της, ο Ειρηναίος παρουσία τής ιδίας αλλά και πολλών άλλων μαρτύρων έδωσε μια συγκλονιστική περιγραφή ενός θαυμαστού βιώματος που είχε μες στο Κουβούκλιο, από το οποίο βίωμα -όπως χαρακτηριστικά τους είπε- μόνο όταν βγήκε έξω συνειδητοποίησε πως ήταν ζωντανός (31)!

Όπως, λοιπόν, αντιλαμβάνεται κανείς, δύο τινά υπάρχουν και το ’χουμε ξαναπεί αυτό: είτε οι άνθρωποι αυτοί είναι πραγματικά -όλοι τους!- ελεεινοί, απεχθείς και αδίστακτοι θεομπαίχτες ή...


..
___________________________________________________________________________________

[1] Χ. Κ. Σκαρλακίδης, Αγιον Φως – Το θαύμα του Μεγάλου Σαββάτου στον Τάφο του Χριστού,
εκδ. Ελαία

Ο συγγραφέας είναι αρχιτέκτονας και δραστηριοποιείται παράλληλα ως καθηγητής σχεδιαστικών
προγραμμάτων μέσω Η.Υ. Το πρώτο του βιβλίο Οι προάγγελοι του Ιησού Χριστού - Απόλλων
και Σίβυλλες κυκλοφόρησε το 2005 από τις εκδόσεις Δήλιος. Στο εν λόγω πόνημα ο Σκαρλακίδης
δέχεται τους Ολύμπιους θεούς -συμπεριλαμβανομένου και τού ίδιου τού Δία- ως ιερές (κατώτερες
πάντως) πνευματικές οντότητες που όντως και κυριολεκτικά υπήρξαν και οι οποίες υπό την
καθοδήγηση του Τριαδικού Θεού εξύψωσαν το ελληνικό γένος (και μέσω αυτού την ανθρωπότητα)
σε ένα ανώτερο σύστημα ηθικών αξιών! (σ. 11-14, 141-143, 147-148, 194, 197-198)

[2] Σκαρλακίδης, Αγιον Φως, σ. 52:

«Λένε ότι ο Άγιος Γρηγόριος τοποθέτησε μια κανδήλα πάνω στον Τάφο του Χριστού και παρακάλεσε
τον Θεό με τις προσευχές του ώστε, στη γιορτή του Πάσχα, ο τόπος να φωτιστεί από ένα άυλο Φως,
κάτι το οποίο συμβαίνει μέχρι τις ημέρες μας»

[3] Ομ. σ. 10

[4] Ομ. σ. 13

[5] Ομ. σ. 74:

«Γιατί από την Ανάληψη του Χριστού μέχρι τότε λένε πως κάθε χρόνο η ακτινοβολία
του θείου φωτός φανερωνόταν σε μια κανδήλα από εκείνες που υπάρχουν στον άγιο Τάφο […]».

[6] «Καὶ ταῦτα ἱδόντες οἱ περὶ τὸν Πέτρον ἐπίστευσαν, οὐχ ἀπλῶς μόνον, ἀλλὰ καὶ κρείττονι νῷ
καὶ ἀποστολικῷ θεασάμενοι. Πλήρης γὰρ ἦν ὁ τάφος φωτὸς, ὢστε καὶ νυκτὸς οὒσης ἒτι, διπλῶς
θεάσασθαι τὰ ἓνδον, καὶ αἰσθητῶς καὶ πνευματικῶς.[...]»

[7] «Αναστάς εκ του τάφου ως αληθώς, ταις οσίαις προσέταξας γυναιξί, κηρύξαι την έγερσιν,
Αποστόλοις, ως γέγραπται και δρομαίος ο Πέτρος επέστη τω μνήματι, και το φως εν τω τάφω ορών
κατεπλήττετο όθεν και κατείδε τα οθόνια μόνα ουδείς γάρ βλέπειν δύναται εν νυκτί τα προκείμενα
και πιστεύσας, εβόησε»

[8] Αφήνουμε εκτός συζήτησης το «επιφωσκούση» του Κατά Λουκάν επειδή παρά τη σαφέστατη
σημασία του ρήματος επιφώσκω στα Ελληνικά («αρχίζω να φωτίζω, χαράζω») υπάρχει και η άποψη 
ότι εδώ εννοείται η δύση τού ηλίου (σουρούπωμα).

[9] Το σύνηθες επιχείρημα ότι άλλες Μυροφόρες ήταν στο Κατά Μάρκον και άλλες στο Κατά Ιωάννην,
στην προκειμένη περίπτωση δεν θα μπορούσε να εξηγήσει την κραυγαλέα αντίφαση, αφού πέραν
του γεγονότος ότι και στις δύο αφηγήσεις συμπεριλαμβάνεται η Μαρία η Μαγδαληνή, οι γυναίκες
τόσο στο ένα Ευαγγέλιο όσο και στο άλλο εμφανίζονται να αντικρίζουν το άδειο μνήμα για πρώτη
φορά. Ως εκ τούτου πρόκειται για το ίδιο ακριβώς περιστατικό!

[10] π. Γ. Δ. Μεταλληνός, Φωτομαχικά Αντιφωτομαχικά, σ. 94

Πρόκειται για επιχείρημα τού ιερομονάχου και ιεροδιδασκάλου Γαβριήλ (1755-1815), το οποίο ο
π. Μεταλληνός χαρακτηρίζει λογικοφανές. Στο ίδιο δε μοτίβο επιχειρηματολογεί σε ραδιοφωνική
συνέντευξη της και η θεολόγος και υποψήφια Διδάκτωρ τής Θεολογικής Σχολής τού Παν. Αθηνών,
κα Αγγελική Χατζηιωάννου:

«[...] Προφανώς πρέπει να υπήρχε κάτι καταγεγραμμένο… [...] Προφανώς πρέπει να έχουν
καταστραφεί και έγγραφα είτε κώδικες… - κάτι θα υπήρχε καταγεγραμμένο [...]» (22:00-22:20)

[11] Μεταλληνός, σ. 104

[12] Επ’ αυτού σχολιάζει ο Μιχάλης Καλόπουλος στο Θέατρο της σωτηρίας, σ. 519-20:

...«Το συγκεκριμένο εδάφιο είναι εντελώς παρανοϊκό! Όχι μόνο σηκώνονται μαζικά νεκροί από
τους τάφους… αλλά ενώ ξύπνησαν απ’ τον σεισμό (την ώρα του θανάτου του Ιησού) αποφάσισαν
να μπουν στην πόλη, μόνο μετά την ανάσταση του Ιησού ώρες (σ.σ. μέρες!) αργότερα!
...Δηλαδή, μόλις ο Ιησούς παρέδωσε το πνεύμα, όχι μόνο έγινε μέγας σεισμός, αλλ’ απ’ αυτόν
“ξύπνησαν” (αναστήθηκαν) πολλοί αρχαίοι άγιοι… όπως ο Αβραάμ, ο Ιωσήφ, ο Μωυσής, ο Ηλίας,
ο Δανιήλ, και δεκάδες άλλοι προπάτορες και προφήτες της βιβλικής ιστορίας! Περίμεναν κάπου
κρυμμένοι ώρες ολόκληρες, πρώτα να αναστηθεί ο Ιησούς, η υποτιθέμενη: “απαρχή των
κεμοιμημένων” (Α΄ Κορ. 15.20) και μόνο μετά την ανάστασή του, αποφάσισαν να βγουν απ’ την
κρυψώνα τους και όλοι μαζί έκαναν μια χαρούμενη παρέλαση μέσα στην πόλη!
...Ναι, κάπου εδώ χάνεται πλέον οριστικά κάθε αίσθηση του μέτρου!
...Κι όμως αυτά ακριβώς λέει ο ευαγγελιστής Ματθαίος… Οι άγιοι της Π. Διαθήκης, σέρνοντας
πίσω τους τα λειωμένα σάβανά τους, παρέλασαν καμαρωτοί μέσα στην πόλη! Παρ’ όλα αυτά δεν
ξεσηκώθηκε ξοπίσω τους ολόκληρη η κατάμεστη από κόσμο εορτάζουσα πόλη, αλλά με κάποιον
τρόπο, πέρασαν ανάμεσά τους απαρατήρητοι και ενεφανίσθησαν σε πολλούς (δηλαδή μόνο σε
ημετέρους)… γι’ αυτό δεν έγινε κοσμοσυρροή τέτοια, που θα μπορούσε να αφήσει πίσω τους
μια απ’ τις εντονότερες καταγραφές στα ιστορικά αρχεία των Ρωμαίων! [...]
...Προκύπτουν βέβαια κάποιες διασκεδαστικές απορίες. Τελικά [...] τι απέγιναν όλοι αυτοί οι
αναστημένοι άγιοι; Πώς τους υποδέχθηκαν οι “πολλοί” που είχαν την τύχη να τους συναντήσουν;
Πώς τους περιποιήθηκαν; Τους έπλυναν, τους έντυσαν και τους τάισαν; Άραγε μπορούσαν να
κοιμηθούν μετά από τόσο ύπνο αιώνων;
...Πώς τους φάνηκε ο κόσμος τόσους αιώνες μετά; [...] Μήπως κάποιοι απ’ αυτούς έγραψαν
και τα απομνημονεύματά τους; Και μετά; Πόσο καιρό μετά ξαναπέθαναν; Μιας και ήταν ήδη άγιοι,
δηλαδή μεγάλα ονόματα της Ιουδαϊκής ιστορίας… γιατί δεν ηγήθηκαν του Χριστιανισμού; [...]»

[13] Κατά καιρούς, λέει, κατέβαινε άγγελος Κυρίου και ανατάρασσε τα νερά. Ο πρώτος, λοιπόν,
που προλάβαινε να βουτήξει μέσα, γινόταν καλά. Οι υπόλοιποι κάποιαν άλλη φορά… Επ’ αυτού,
λοιπόν, γράφει ο Μιχάλης Καλόπουλος, σ. 441-44:

...«Πώς είναι αλήθεια δυνατόν, άνθρωποι με συγκροτημένη σκέψη, κοινό νου και στοιχειωδώς
υγιείς αντιδράσεις, να θεωρούν πιθανό ότι όλη αυτή τη σαδιστική κοροϊδία, δηλαδή το βραβείο
ταχύτερου αναπήρου, το αθλοθέτησε θεός;! Δεν είναι με την πρώτη ματιά ολοφάνερο, ότι οι
νεότεροι, οι δυνατότεροι και γενικότερα οι λιγότερο ασθενείς, θα ήταν αυτοί που θα κέρδιζαν
μονίμως το έπαθλο μιας τέτοιας θεραπείας;
...Και επιτέλους, πώς θα μπορούσε ένας τυφλός να δει πρώτος τα νερά που αναταράχθηκαν και
πώς ένας παράλυτος θα κατάφερνε να τρέξει πρώτος να πέσει σ’ αυτό το νερό της κοροϊδίας! [...]
...Φαντάζεστε την θλίψη και την επαναλαμβανόμενη ψυχική αναστάτωση όλων εκείνων των
απελπισμένων, σε κάθε αναταραχή υδάτων; Αλήθεια ποιος θα έσωζε κάθε φορά τους δύσμοιρους
εκείνους ανάπηρους από πνιγμό, κάθε φορά που είχαν την ατυχία να πέσουν με καθυστέρηση
δευτερολέπτων στο καταραμένο εκείνο ιαματικό νερό! [...]
...Προσπαθήστε όμως για λίγο, να φανταστείτε το καθημερινό μαρτύριο όλων εκείνων των αληθινά
δύστυχων ανθρώπων! Συνωστιζόμενοι ολοχρονίς στο ρείθρο της δεξαμενής, να κοιτούν απολιθωμένοι
μέρα και νύχτα το ανελέητα ακίνητο εκείνο θαυματόνερο, προσπαθώντας να συγκεντρώσουν και την
τελευταία ικμάδα της προσοχής και της δύναμής τους, μήπως και καταφέρουν επιτέλους να πηδήξουν
πρώτοι μέσα σ’ αυτήν την άθλια υδάτινη ελπίδα και κατακτήσουν το απατηλό δώρο του αβρααμικού
θεού Γιαχβέ! [...]
...Πόσο απ’ τον χρόνο τους μπορούσαν να δαπανήσουν σε ενατένιση μιας ακίνητης επιφάνειας, χωρίς
να φθείρουν και το υπόλοιπο της υγείας τους, οι εύθραυστοι και ταλαίπωροι εκείνοι ασθενείς; Πόσα
χρόνια μπορούσαν να αντέξουν κοιτώντας το μισητό εκείνο νερό, πριν αποτρελαθούν; [...]
...Πόσοι έχασαν ακόμα και τον ευεργετικό λιγοστό τους ύπνο, ή καταξόδεψαν το υπόλοιπο της υγείας
τους, βλέποντας εφιάλτες αναταράξεων στο δήθεν ιαματικό νερό και αγωνιώντας μέχρι θανάτου να
προλάβουν; Πόσοι πέθαναν απογοητευμένοι, συντετριμμένοι απ’ την συσσωρευμένη πίκρα μιας
πολύχρονης αποτυχίας Σας φαίνονται πολύ θεϊκά όλα αυτά; [...]»

[14] Σκαρλακίδης, σ. 47

[15] Κατά τον Σκαρλακίδη παρόμοια θέση εξέφρασε και ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.
πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης, σ. 47:

«Το άκτιστο Φως είναι ορατό και σήμερα όχι απ’ όλους, αλλά από πολλούς που παρίστανται στην
τελετή. Όλοι βέβαια βλέπουν τα κτιστά αποτελέσματα της αρχικής άκτιστης ενέργειας του Αγίου Φωτός.
Να διανέμεται δηλαδή από πιστό σε πιστό το Άγιο Φως, το οποίο εντός ολίγων λεπτών από άκτιστο
γίνεται κτιστό. Όπως θαυμάσια αναπτύσσει στην μνημονευθείσα στον Πρόλογο μελέτη του ο π.
Σεραφείμ Σαββαΐτης, το άκτιστο Φως οράται βέβαια κατ’ εξοχήν από τους τελείους, επιτρέπει όμως
ο Θεός μερική εποπτία και σε μη τελείους, προκειμένου να οδηγηθούν στην σωτηρία.»

[16] Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η παρακάτω τοποθέτηση τού κληρικού-καθηγητή (Επίκαιρα,
23/04/2010):

«“Τη λύση έχει δώσει στο πρόβλημα ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, ο εξ Οικονόμων, ο μεγαλύτερος
θεολόγος και φιλόλογος του 19ου αιώνα στην Ελλάδα, ο οποίος λέγει ότι εφόσον το φως αυτό
προέρχεται από τον Πανάγιο Τάφο είναι Άγιο καθεαυτό και από κει κάθε συζήτηση περιττεύει.
Παίρνει τον αγιασμό του Πανάγιου Τάφου”. Ο πατέρας Γεώργιος αναφέρει και μια προσωπική του
εμπειρία από τον Πανάγιο Τάφο. “Επειδή με αξίωσε ο Θεός να προσκυνήσω επανειλημμένα τον
Πανάγιο Τάφο και να τελέσω την Αγία Πρόθεση πάνω σε αυτόν ξέρω τι σημαίνει να είσαι γονατιστός
και να κλαις για τις αμαρτίες σου πάνω στον Πανάγιο Τάφο. Εγώ εκεί σταματώ και δεν ασχολούμαι
με την προέλευση του Αγίου Φωτός. Το μόνο που λέγω ως πιστός και ταπεινός παπάς είναι ότι “όπου
Θεός βούλεται νικάται πίστεως τάξης”. Άρα, το θαύμα είναι το απλούστερο πράγμα που μπορεί να
συμβεί μέσα στην ιστορία εφόσον ο Θεός το θέλει».

Και εδώ, δηλαδή, είναι σαφές ότι αποφεύγει να τοποθετηθεί ξεκάθαρα για το αν κατά τη γνώμη του
όντως πρόκειται περί θαύματος ή όχι. Στο Διαδίκτυο κυκλοφορεί επίσης και μία ακόμα ενδιαφέρουσα
τοποθέτηση, την οποία και μεταφέρω με κάθε επιφύλαξη:

«Σαν κατακλείδα θα θέλαμε να αναφερθούμε σε μερικά από εκείνα που ο έγκριτος κληρικός και
πανεπιστημιακός δάσκαλος π. Γ. Μεταλληνός αναφέρει σε σχετική επιστολή του (31.5.02) στο
αγιορείτικο δελτίο “Πρωτάτον”: “Οι μόνοι αρμόδιοι να απαντήσουν δια την φύση του αγίου Φωτός
είναι οι Πατριάρχαι Ιεροσολύμων, που έχουν (μόνοι αυτοί) την άμεση μαρτυρία του θαύματος. Δεν
αρνούμεθα την δυνατότητα του θαύματος (άπαγε της βλασφημίας), αλλά οι ίδιοι οι πατριάρχαι και
γενικά οι Ιεροσολυμίται προβληματίζουν με τις ομολογίες τους... Ας μελετήσει κάποιος το βιβλίο μου
και την εκεί βασική βιβλιογραφία και ας συναγάγη τα συμπεράσματά του, έξω όμως από αφελείς και
ευσεβιστικές συναισθηματικές εκρήξεις και εθνικιστικές υστερίες.”»

Εδώ, λοιπόν, ο π. Μεταλληνός, προφανέστατα απαντώντας σε επικριτικά σχόλια για τις σοβαρές
επιφυλάξεις που είχε εκφράσει στο βιβλίο του έναν χρόνο νωρίτερα, για μία ακόμη φορά απέφυγε
να πάρει ξεκάθαρη θέση υπέρ ή κατά του φαινομένου, περιοριζόμενος απλώς στη δήλωση ότι δεν
αρνείται (όχι το θαύμα, αλλά) τη.δυνατότητα.τού θαύματος!

[17] Επί τού συγκεκριμένου ζητήματος τοποθετήθηκα αναλυτικότερα στην ανάρτηση 119, ενότητα
Τα αναπάντητα ερωτήματα.

[18] Βλ. ανάρτηση 113

[19] Βλ. ανάρτηση 125

[20] Ενδεικτικό παράδειγμα το παρακάτω σχόλιο απολογητή:

«Τα ΠΑΝΤΑ σβηστά, ο χώρος σκοτεινός. Αυτό λέει ο Κόκορης. Εκτός αν είναι τρελός, οπότε γιατί
τον επικαλείσαι ως μάρτυρα. [...] Και βέβαια, οι μαρτυρίες για το γεγονός αυτό, ιστορικά, δεκάδες.
Η ψυχή λοιπόν του απατεώνα μπορεί να βγει, αλλά το χούι της απάτης ποτέ... [...]»

Είδατε αποστομωτικό αντεπιχείρημα; Αν θεωρώ τον Κόκορη τρελό, γιατί τον επικαλούμαι…

[21] Σκαρλακίδης, σ. 43

[22] Υπενθυμίζεται ότι στο βιβλίο του ο π. Μεταλληνός συμφώνησε ανεπιφύλαχτα με το συμπέρασμα
ότι από την ευχή συνάγεται πως το φως «ανάβεται» (όχι: «ανάβει»)! Δέχτηκε δηλαδή αδιαμαρτύρητα
και επανέλαβε μια διατύπωση που πέραν πάσης αμφισβήτησης εκφράζει πράξη διενεργούμενη
υπό τινός!

[23] Σκαρλακίδης, σ. 48-50

[24] Κ. Δ. Καλοκύρης, Το αρχιτεκτονικό συγκρότημα τού Ναού της Αναστάσεως Ιεροσολύμων και
το θέμα του Αγίου Φωτός, University Studio Press, 1999, σ. 165-167

Όλες οι διασωζόμενες μαρτυρίες μέχρι το πρώτο ήμισυ του 18ου αιώνα κάνουν λόγο για φως το οποίο
προερχόταν από λυχνίες που έκαιγαν συνεχώς στο εσωτερικό του Τάφου, είτε αναφέροντας ρητά ότι
οι ίδιοι οι ιερουργούντες τις άναβαν είτε χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις. Το περίφημο στιχηρό «Φωτίζου,
φωτίζου Ιερουσαλήμ», φερ’ ειπείν, το οποίο η κα Χατζηιωάννου θεωρεί έμμεση μαρτυρία για τη
θαυματουργική προέλευση του φωτός (24:35-25:12), στην πραγματικότητα δεν έχει την παραμικρή
σχέση με οτιδήποτε υπερφυσικό! Αδιάσειστη απόδειξη γι’ αυτό αποτελεί το Ιεροσολυμιτικό Κανονάριο
(Τυπικό): «“[...] Μετά την εκτενή ευχήν ο επίσκοπος ασπάζεται τους ιερείς και διακόνους, ευλογούσι
τα κηρία και ανάπτουσι τας λυχνίας”, ενώ ακολουθεί το στιχηρό “Φωτίζου, φωτίζου Ιερουσαλήμ”.»
(Καλοκύρης, σ. 166)

[25] Σκαρλακίδης, σ. 229-233

[26] Ομ., σ. 233

[27] Ομ., σ. 228

[28] Από τη ραδιοφωνική συνέντευξη της κας Χατζηιωάννου (28:55-31:00).

[29] Σκαρλακίδης, σ. 35-36

[30] Ομ., σ. 243-249

[31] Από τη ραδιοφωνική συνέντευξη τής κας Χατζηιωάννου (31:19-34:50).
..
..