Περί της αναγκαιότητας τού κακού

........................................

..

Γιατί υπάρχει το κακό στον κόσμο; Έλα ντε! Γιατί;; Ψυχραιμία όμως: για τους περισσότερους από τους ανθρώπους εκείνους που δεν ανήκουν σε κάποια θρησκεία ούτε πιστεύουν σε κάποια ανώτερη δύναμη -σ’ αυτό δηλαδή που έχουμε μάθει να περιγράφουμε με το όνομα «Θεός»-, το ερώτημα ετούτο έχει, νομίζω, περισσότερο φιλολογικό παρά φιλοσοφικό-υπαρξιακό ενδιαφέρον. Όταν για παράδειγμα ο αγνωστικιστής ή ο άθεος έρχεται αντιμέτωπος με την πρόωρη απώλεια κάποιου νέου ανθρώπου, πέραν της φυσιολογικής, ανθρωπίνως ερμηνεύσιμης οδύνης που θα ένοιωθε ο καθένας από μας, είναι μάλλον απίθανο να αναρωτηθεί: «Γιατί;». Και είναι απίθανο επειδή -όπως εκείνος πιστεύει- σ’ αυτά τα θέματα δεν υπάρχει κανένα «γιατί»! Ο θάνατος, βλέπετε, όσο οδυνηρός κι αν είναι, αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο, αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση της ίδιας της ζωής. Δεν υπάρχει ζωή χωρίς θάνατο, ούτε θάνατος χωρίς ζωή. Έτσι λοιπόν το βασανιστικό ερώτημα πώς είναι δυνατόν ο εξ ορισμού πανάγαθος Θεός να επιτρέπει την ύπαρξη του πόνου, στην πραγματικότητα απασχολεί περισσότερο τους πιστούς. Οι υπόλοιποι που καταπιάνονται μ’ αυτό -ας το καταλάβουν επιτέλους οι χριστιανοί!- απλώς επιχειρηματολογούν χάριν συζήτησης και μόνο. Η χιλιοπιπιλισμένη, λοιπόν, καραμέλα «πώς είναι δυνατόν να κατηγορούν οι άπιστοι κάτι που -όπως αυτοί λένε- δεν υπάρχει;» έχει πια ξανοστίσει, ελπίζω να το αντιλαμβάνονται αυτό οι φίλοι απολογητές.
..
Επί της ουσίας τώρα, το γιατί ο Θεός επιτρέπει το κακό, επιδέχεται πολλές και διάφορες ερμηνείες, οι περισσότερες από τις οποίες μπορούν να χαρακτηριστούν το λιγότερο…. χιουμοριστικές. Για να ξεκινήσουμε από την πιο… ανατρεπτική, ένα ενδεχόμενο είναι όντως να ισχύει αυτό που έγραψε τις προάλλες ο φίλος Αταίριαστος για τον ευσεβή χριστιανό που ενώ ολημερίς κι οληνυχτίς προσευχόταν, όλα του πήγαιναν στραβά - την ίδια στιγμή που ο άθεος γείτονας του ζούσε ζωή χαρισάμενη! Όταν λοιπόν ο ευσεβής ρώτησε αγανακτισμένος τον Θεό γιατί ο άθεος γνώριζε σκανδαλωδώς την εύνοιά tου, έλαβε την απάντηση: «Γιατί δεν μου τα πρήζει όλη μέρα!»...
..
Μια άλλη πάλι -όχι λιγότερο αστεία- ερμηνεία είναι πως ό,τι, μα ό,τι κι αν συμβαίνει στον κόσμο αυτό, γίνεται είτε «κατά παραχώρηση», είτε για παίδευση, είτε «κατ’ οικονομία». Όταν για παράδειγμα πεθαίνει, λέει, ένα νήπιο «από κάποια ασθένεια καίτοι εκδηλώθηκε η φροντίδα και οι προσευχές των γονέων», θα πρέπει το γεγονός αυτό να ερμηνεύεται υπό την οπτική γωνία της Πρόνοιας του Θεού. Διότι μπορεί, λέει, αν το νήπιο μεγάλωνε (μπρρ, πάλι μ’ έπιασε το καταραμένο το τρέμουλο!) να είχε ένα κακό μέλλον! «Έτσι, η Θεία Πρόνοια θεραπεύει τις ασθένειες πριν ακόμη εκδηλωθούν. Επειδή o Θεός με την προγνωστική του δύναμη γνωρίζει ότι το αρτιγέννητο θα κάνη κακή χρήση του κόσμου όταν μεγαλώσει, γι' αυτό το αποσπά από το συμπόσιο της ζωής. Το αρτιγέννητο νήπιο αποσπάται από την ζωή, ώστε να μην εξασκήση την λαιμαργία του στο τραπέζι της ζωής αυτής. Και στο σημείο αυτό βλέπουμε την (σ.σ. κρατηθείτε!) μεγάλη αγάπη και φι­λανθρωπία του Θεού».
...
Κλαπ, κλαπ, κλαπ! Μεγαλειώδες! Υποκλινόμαστε μπροστά στην απύθμενη σοφία που κρύβει ο -κυριολεκτικά!- τρομερός αυτός συλλογισμός! Καταλάβατε λοιπόν, καλοί μου φίλοι, για ποιον λόγο οι χαροκαμένοι γονείς που τους έλαχε η μαύρη μοίρα να χάσουν το αγαπημένο τους παιδάκι (γράφω και κομπιάζω ετούτη τη στιγμή), θα έπρεπε κανονικά να ευχαριστούν τον Θεό κι από πάνω; Επειδή με τον χαμό του αγγελουδιού τους απλώς προελήφθη κάποια αρνητική κατάσταση που ΘΑ προέκυπτε στο μέλλον! Μπορεί, δηλαδή, το παιδί να γινόταν κατά συρροήν δολοφόνος! Μπορεί έμπορος ναρκωτικών. Μπορεί δικτάτορας˙ άθεος˙ σατανιστής ή ξέρω ’γώ, τι άλλο! Θα μου πείτε βέβαια, μα τότε γιατί δεν πέθανε στην κούνια του ο… Τζέγκις Χαν; Ή ο Χίτλερ; Ή όποιος άλλος διάολος θέλετε! Γιατί υπήρξαν, υπάρχουν και ασφαλώς θα συνεχίσουν να υπάρχουν αποκτηνωμένοι άνθρωποι, αληθινοί δαίμονες και κατάρες της ανθρωπότητας; Την κραυγαλέα αυτή αντίφαση παραδόξως την αντιλαμβάνονται ακόμα κι οι ίδιοι οι χριστιανοί. Την «εξηγούν» όμως με το φοβερά πρωτότυπο επιχείρημα ότι άλλη είναι η λογική των ανθρώπων και άλλη του Θεού. Πώς λέμε «άλλα τα μάτια τού λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας»; Ε κάπως έτσι. Όταν κάποιοι κακοί, λέει, παραμένουν στη ζωή, τότε «οπωσδήποτε κάποια ωφέλεια θα προέλθει, αφού o Θεός δεν κάνει τίποτε άνευ λόγου και σκοπού. […] Για παράδειγμα, θα μπορούσε κάποιος να διαφυλαχθεί στη ζωή, χάριν των απογόνων του, που κατά την πρόβλεψη του Θεού θα σώζονταν, ή θα έσωζαν άλλους». Ή μπορεί και ως παράδειγμα προς αποφυγήν. Άλλος πάλι «θα μπορούσε κατά το τέλος της ζωής του να έρθει σε μετάνοια και σωτηρία. Πολλά ακόμα πιθανολογήματα θα μπορούσαμε να πούμε, τα οποία μόνο ο Θεός γνωρίζει πώς ακριβώς εφαρμόζονται στον κάθε άνθρωπο […]». Α-κρι-βώς. Αυτό λέω κι εγώ: πιθανολογήματα. Εικασίες για την υπόσταση των οποίων εμείς οι άνθρωποι δεν έχουμε παρά… μαύρα, κατάμαυρα μεσάνυχτα! Κι όμως μιλάμε. Και μάλιστα ακατάπαυστα. Οπότε από ’κεί και πέρα τι παραπάνω να προσθέσω εγώ;
..
Επί της ουσίας όμως, το να προϋποθέτουμε πίσω από οποιοδήποτε κακό, κάποιο δυνάμει καλό που είναι εκ των προτέρων γνωστό στον Θεό, στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ένας ευσεβής πόθος˙ μια δικλίδα ασφαλείας για να μην παραιτηθούν οι απελπισμένοι άνθρωποι από κάθε περαιτέρω προσπάθεια προσέγγισης του θείου και παραδοθούν στην πλήρη άρνηση. Τα πράγματα, βλέπετε, είναι πολύ πιο ξεκάθαρα απ’ ότι τα παρουσιάζουν οι χριστιανοί: το να ψάχνει κανείς μέσα στην ιστορία της ανθρωπότητας να ανακαλύψει τεκμηριωμένες αποδείξεις περί ύπαρξης κάποιου σχεδίου απονομής Θείας Δικαιοσύνης, ισοδυναμεί με το ν’ αντλεί εις πίθον Δαναΐδων. Πάρτε για παράδειγμα όλες τις γενοκτονίες που κατέγραψε η ιστορία έως σήμερα. Προσπαθείστε τώρα να φανταστείτε τον συνολικό αριθμό των θυμάτων. Μπορείτε; Κι όμως, οι μαύροι εκείνοι δαίμονες που ευθύνονται για όλη αυτή την αδιανόητη αιματοχυσία, κάποτε υπήρξαν μωρά˙ αθώα πλάσματα που δεν γνώριζαν τι θα πει σκοτεινή προαίρεση. Κι όμως ο Θεός ουδέποτε επενέβη για να προλάβει το κακό. Γιατί; Ποια είναι άραγε η ωφέλεια που προέκυψε; Διαβάστε αν θέλετε το κείμενο αυτό του Γέροντος Παϊσίου του Αγιορείτου. Τι καταλαβαίνετε; Πέραν του γεγονότος ότι όλες οι λεπτομέρειες της ιστορίας είναι ιδανικά (;) τακτοποιημένες ώστε να βολεύουν το ήδη προαποφασισμένο συμπέρασμα, αυτό που κατάλαβα εγώ είναι ότι σύμφωνα με τον πολυθρύλητο Γέροντα ο Θεός όχι μόνο εισακούει ικεσίες για εκδίκηση (1), αλλά ακόμα και για επιστροφή του μεγαλύτερου δώρου του στον άνθρωπο: της ίδιας δηλαδή της ζωής (2)! Εκτός αυτού, υπό συζήτηση τίθεται και η θέση ότι τα διάφορα δεινά που συμβαίνουν στους ανθρώπους δεν προέρχονται από τον Θεό, αλλά είναι αποτέλεσμα των ελεύθερων επιλογών τους. Στην ιστορία μας, βλέπετε, ο άγγελος Κυρίου που κατέβηκε στη γη, δήλωσε ρητά ότι το φονικό και όλα όσα συνέβησαν, ήταν θέλημα Θεού (3). Πέρα απ’ όλα αυτά δε, να ρωτήσω μεταξύ σοβαρού κι αστείου τα εξής:
..
α) Πώς ακριβώς θα πρέπει να γίνει κατανοητός ο ισχυρισμός ότι τον φονευθέντα ο Θεός τον είχε συγχωρέσει από την πρώτη κιόλας στιγμή πού εκδήλωσε τη μετάνοιά του, επειδή όμως συγκινήθηκε ιδιαίτερα από το φιλότιμο του, δεν τού χάλασε το χατίρι και επέτρεψε να πεθάνει με βίαιο τρόπο, όπως και καλά τού το είχε ζητήσει; Από πότε ένας προγιγνώσκων και απόλυτα ελεύθερος Θεός… συγκινείται για κάτι που γνώριζε ήδη πριν από την έναρξη του ίδιου του χρόνου; Για να προλάβω δε τον πιθανό αντίλογο ότι εδώ πρόκειται απλώς περί μιας ανθρωποπαθούς διατύπωσης, παραπέμπω πάραυτα στην ανάρτηση 6 όπου ασχολούμαι εκτενώς με την «καραμέλα των ανθρωπομορφικών εκφράσεων».
..
β) Την οικογένεια του αδίκως φονευθέντος τη σκέφθηκε καθόλου ο Θεός;
..
γ) Ο φονευθείς πώς και δεν έγινε μοναχός όπως και ο φονιάς; Δεν θα ’ταν πολύ πιο ανώδυνα τα πράγματα έτσι; Αλλά θα μου πείτε, μετά πώς θα είχε σασπένς η ιστορία; Και πώς θα φτάναμε στο συμπέρασμα που μας βόλευε;

Φυσικά, όλα αυτά τα ζητήματα που τέθηκαν παραπάνω δεν αποσκοπούν στην έναρξη κάποιας σοβαρής συζήτησης, αφού είναι σαφές ότι σοβαρή συζήτηση γύρω από το θέμα αυτό δεν μπορεί να υπάρξει. Είπαμε: από τη στιγμή που είναι φύσει αδύνατον να ιχνηλατήσουμε τους συσχετισμούς μεταξύ κακού και καλού στα αχανή της ανθρώπινης ιστορίας, η πίστη ότι ο Θεός «δεν θα επέτρεπε ποτέ να υπάρξει το κακό στα έργα του, αν δεν είχε τη δύναμη να μπορεί από το ίδιο το κακό να αντλήσει το καλό» (4), δεν μπορεί παρά να χαρακτηριστεί ένας απλός ευσεβής πόθος. Το «ουδέν κακόν, αμιγές καλού» μπορεί μεν να βρίσκει συχνότατα εφαρμογή στη ζωή μας, αλλά σίγουρα δεν έχει καμία σχέση με την υποτιθέμενη Θεία Πρόνοια για την οποία μιλούν οι χριστιανοί. Και δεν έχει σχέση επειδή το αρχαίο ρητό απλώς επισήμαινε το αυτονόητο, ότι δηλαδή από κάτι κακό όντως είναι δυνατόν να προκύψει κάτι καλό. Περί της ενδεχόμενης όμως δυσαναλογίας ανάμεσα στο καλό και το κακό, ουδέν. Οι χριστιανοί αντιθέτως από τη στιγμή που κάνουν λόγο για Θεϊκό Σχέδιο, αναγκαστικά βάζουν μέσα και την παράμετρο αυτή. Κι εκεί ακριβώς είναι που χαλάει το πράμα.

...
..
Π Α Ρ Α Π Ο Μ Π Ε Σ
..
[1] «Ο φτωχός εκείνος, μη έχοντας τι να κάνει, παρακαλούσε το Θεό να

κάνει την εκδίκηση. Γι' αυτό και οικονόμησε ο Θεός και του τα έδωσε

διπλά.»

[2] «Διαρκώς παρακαλούσε το Θεό να τον συγχωρέσει για το φόνο
που διέπραξε και συνήθιζε να λέει: “Θεέ μου, τέτοιο θάνατο πού έδωσα,
ίδιο να μου δώσεις!”. Βέβαια, ο Κύριός μας τον είχε συγχωρέσει από
την πρώτη στιγμή πού εκδήλωσε τη μετάνοιά του. Συγκινήθηκε όμως
ιδιαίτερα από το φιλότιμο του παιδιού του, το οποίο όχι μόνο φρόντιζε
για την τήρηση των εντολών του, αλλά ήθελε και να πληρώσει για το
παλιό του φταίξιμο. Έτσι δεν του χάλασε το χατίρι, επέτρεψε να πεθάνει
με βίαιο τρόπο -όπως του το είχε ζητήσει- και το πήρε κοντά Του,
χαρίζοντας του μάλιστα και λαμπρό στεφάνι γι’ αυτό του το φιλότιμο!»

[3] «Μη λυπάσαι, γέροντα, ούτε να σου κακοφαίνεται και να νομίζεις
ότι όλα αυτά γίνονται τάχα χωρίς θέλημα Θεού.»

[4] Γ. Παμπούκης, Η μεγάλη αντιπαράθεση, σ. 344, εκδ. Κριτική

..

..