Η μαρτυρία τού Σουητώνιου

...................................

..

«Judaeos impulsore Chresto assidue tumultuantes Romae expulsit» ۬ πασίγνωστο το χωρίο τού Ρωμαίου ιστορικού Σουητώνιου από το έργο του Βίοι των Καισάρων, γνωστή και η σημασία που του αποδίδεται ως εξωχριστιανικού τεκμηρίου για την ιστορικότητα τού Ιησού. Είναι όμως όντως τόσο ξεκάθαρα τα πράγματα με το επίμαχο απόσπασμα; Μπορούμε όντως να μιλάμε για σαφή αναφορά στον Χριστό ή μήπως είναι δυνατόν να εννοείται εδώ κάτι εντελώς διαφορετικό;
..
Ας πάρουμε όμως καλύτερα τα πράγματα με τη σειρά ξεκινώντας από την ακριβή μετάφραση τού χωρίου: «Τους Ιουδαίους οι οποίοι τη υποκινήσει τού Chresto εδημιούργουν θόρυβον (για την ακρίβεια: “τους συνεχώς θορυβούντες Ιουδαίους”) εις την Ρώμην, τους εξώρισεν». Αυτό λοιπόν που με την πρώτη ματιά έχουμε εδώ είναι η καταγραφή κάποιων ταραχωδών γεγονότων τα οποία αποδόθηκαν από τον συγγραφέα στην υποδαυλιστική ανάμειξη ενός ατόμου όνοματι Chrestus. Ποιος ήταν όμως αυτός ο περιβόητος Chrestus; Επρόκειτο για τον γνωστό σε όλους μας Ιησού Χριστό ή μήπως ο Σουητώνιος αναφερόταν εδώ σε κάποιο άλλο, εντελώς διαφορετικό άτομο με παρόμοιο όνομα;
..
Ήταν δούλος..

Σύμφωνα με την άποψη των μελετητών εκείνων που προτιμούν να βασίζονται στην ακριβή φραστική διατύπωση τού χωρίου, από τη στιγμή που ο Σουητώνιος κάνει ρητά λόγο για κάποιον Chresto (Χρήστο) και όχι Christo (Χριστό), δεν είναι δυνατόν να δεχθούμε την αναφορά αυτή ως μαρτυρία περί τού ιστορικού Ιησού, πόσο μάλλον όταν γνωρίζουμε πως το όνομα Chrestus (από το ελληνικό χρηστός, δηλαδή έντιμος, αγαθός, ικανός) ήταν πολύ διαδεδομένο την εποχή εκείνη μεταξύ των σκλάβων και των απελεύθερων (1). Πιθανότατα, λοιπόν, καταλήγουν οι μελετητές αυτοί, το συγκεκριμένο άτομο δεν ήταν παρά κάποιος μπελαλής σκλάβος, ο οποίος δημιουργούσε μονίμως προβλήματα μεταξύ των Εβραίων τής Ρώμης, επισύροντας έτσι τη μήνη τού Κλαυδίου που προκειμένου να γλυτώσει από τις συνεχείς έριδες των θερμόαιμων «φιλοξενουμένων» του, προτίμησε να τους ξεφορτωθεί εξορίζοντάς τους! Το γεγονός αυτό μάλιστα επιβεβαιώνεται και από τις Πράξεις των Αποστόλων όπου στο ΙΗ΄, 1-2 γίνεται λόγος για ένα ζευγάρι Ιουδαίων, τον Ακύλα και την Πρίσκιλλα, που εγκατέλειψαν τη Ρώμη κατόπιν σχετικού διατάγματος τού Κλαυδίου!..

Οι ενστάσεις των χριστιανών..

Ο Σουητώνιος ωστόσο δεν μιλά γενικά κι αόριστα για κάποιον Chresto, αλλά χρησιμοποιεί μια διατύπωση που αφήνει να εννοηθεί πώς το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, ήταν ήδη γνωστό. Αλλιώς θα ’πρεπε να είχε γράψει: «impulsore Chresto quodam», να είχε χρησιμοποιήσει δηλαδή τον τύπο αφαιρετικής τής αόριστης επιθετικής αντωνυμίας quidam δηλώνοντας έτσι ότι επρόκειτο περί «Χριστού τινός» και όχι περί ΤΟΥ Χριστού!..Πέραν τούτου, το ότι το όνομα που παραδίδεται στο επίμαχο χωρίο είναι Chrestus και όχι Christus, είναι απολύτως και πολλαπλώς ερμηνεύσιμο. Συγκεκριμένα, «επειδή το όνομα Χριστός ήταν ακατάληπτο τότε στους Εθνικούς, ο Σουετώνιος μεταχειρίσθηκε το οικειότερο και ευληπτότερο όνομα Chrestus ή Χρηστός». Πιθανόν πάλι ο τύπος αυτός να αποτελούσε «απλώς ορθογραφική παραλλαγή τής λέξης Christus» (2) που προέκυψε από τη σύγχυση που προκαλούνταν σε Ρωμαίους και Έλληνες. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση τού Τερτυλλιανού ο οποίος στην Απολογία του αναφέρεται ακριβώς σ’ αυτό το πρόβλημα, λέγοντας ότι εκείνοι που πρόφεραν λανθασμένα τη λέξη χριστιανός (Chrestianus αντί Christianus), αποδείκνυαν ότι δεν γνώριζαν σωστά ούτε καν το όνομα το οποίο μισούσαν! (3)
..
Ωστόσο…..

Ωστόσο τα παραπάνω επιχειρήματα, παρότι συγκεκριμένα και συγκροτημένα, δεν μπορούν να χαρακτηριστούν και ακλόνητα. Διότι όσον αφορά την πρώτη ένσταση, ανεξαρτήτως τού γεγονότος ότι ακόμα κι αν το επίμαχο χωρίο έλεγε: «Chresto quodam», ούτε τότε θα μεταφράζαμε: «Χριστού τινός», αλλά απλώς: «Χρήστου τινός», για ποιον λόγο ο γνωστός αυτός Chresto να ήταν σώνει και καλά ο Χριστός, και όχι κάποιος άλλος ταραχοποιός που ακριβώς επειδή ήταν γνωστός τοις πάσι, γι’ αυτό μνημονεύθηκε χωρίς την υφολογικά ενδεδειγμένη αόριστη αντωνυμία; Κι αν πάλι αντιπαρατηρήσει κανείς ότι πουθενά αλλού ο Σουητώνιος δεν αναφέρεται στον γνωστό-άγνωστο αυτόν ταραξία, το ίδιο, θα πω, ισχύει και για τον πασίγνωστο Ιησού Χριστό: ούτε αυτόν μνημονεύει αλλού ο Σουητώνιος - ούτε ως Christo ούτε ως Chresto.
..
Πέραν τούτου, εάν όπως αναφέρεται στο κείμενο τής Ο.Ο.Δ.Ε., ο Σουητώνιος με το όνομα Chestus ήθελε πράγματι να γίνει κατανοητός από τους εθνικούς ή απλώς κατέγραψε τον παρεφθαρμένο τύπο που είχε φτάσει στ’ αυτιά του, τότε πώς εξηγείται το γεγονός ότι σε κάποιο άλλο βιβλίο του χρησιμοποιεί (και άρα γνωρίζει) το σωστό όνομα Christiani (4); Εκεί δηλαδή δεν τον ενδιέφερε να γίνει κατανοητός; Και μόνο το γεγονός αυτό, νομίζω, αποδυναμώνει το επιχείρημα περί σκόπιμης -ή και αθέλητης- αλλοίωσης τού ονόματος και απομακρύνει το ενδεχόμενο να εννοούνταν εδώ πράγματι ο γνωστός Χριστός...

Η χρονική αναντιστοιχία..

Εκτός αυτού, πώς είναι δυνατόν να δεχθούμε ότι το άτομο αυτό που προκαλούσε μονίμως ταραχές μεταξύ των Ιουδαίων τής Ρώμης, θα μπορούσε όντως και να ’ταν ο Χριστός, όταν τα γεγονότα που περιγράφονται τοποθετούνται γύρω στο 50 μ.Χ., είκοσι δηλαδή περίπου χρόνια (!) μετά την ολοκλήρωση τής επίγειας ζωής του; Και μόνο το γεγονός αυτό καθιστά οποιαδήποτε σκέψη προς την κατεύθυνση τού Ιησού απαγορευτική!
...
Δεδομένης ωστόσο τής σημαντικής χρονικής απόστασης που χωρίζει τη μαρτυρία τού Σουητώνιου από τα ιστορούμενα γεγονότα (5), κάποιοι πιθανολογούν ότι ο Ρωμαίος ιστορικός δεν ήταν καλά ενημερωμένος για τους χριστιανούς, «αφού θεωρεί ότι ο υποκινητής […] ήταν παρών στη Ρώμη» και συνάγουν το συμπέρασμα ότι το επίμαχο χωρίο «αναφέρεται μάλλον στην αναταραχή που προκάλεσε η “αίρεση” των χριστιανών στους κόλπους της ιουδαϊκής κοινότητας της Ρώμης», ενώ τα σχετικά γεγονότα «φαίνεται ότι έφτασαν διαστρεβλωμένα στον συγγραφέα για να αναφέρει ότι ο Chresto ήταν εκεί στη Ρώμη, ηγέτης των ταραχοποιών» (6). Δεν αποκλείεται λοιπόν το επίμαχο χωρίο όντως να αναφερόταν στον Χριστό κι ο Σουητώνιος απλώς «μπόρεσε να έχει την ηχώ αυτών των τσακωμών». (7)
..
Το να συμφωνήσουμε όμως με την εκδοχή αυτή, απαιτεί αρκετή γενναιοδωρία αφού θα πρέπει να κλείσουμε τα μάτια μας επιλεκτικά σε χειροπιαστά δεδομένα (διαφορετικό όνομα και διαφορετικό χρονικό πλαίσιο) για να δεχθούμε απλά πιθανολογήματα (παρεφθαρμένο όνομα και παραποιημένη πληροφόρηση). Και την πίτα γερή δηλαδή και τον σκύλο χορτάτο! Ούτως ή άλλως όμως, ακόμα κι έτσι να ’χαν τα πράγματα, αυτό που θα τεκμηριωνόταν εδώ στην περίπτωση αυτή, δε θα ’ταν η ιστορική ύπαρξη τού Χριστού, αλλά απλώς η ανίχνευση τού χριστιανικού στοιχείου εντός ενός συγκεκριμένου χρονικού πλαισίου σε κάποιον συγκεκριμένο τόπο.
..
Εκτός κι αν…..

Εκτός κι αν ο Σουητώνιος -όπως γράφει ο Νίκος Βεργίδης στο ανατρεπτικό του βιβλίο Νέρων και Χριστός- ήξερε πολύ καλά τι έλεγε, κι οι Ιουδαίοι τής Ρωμης που ανέφερε, στην πραγματικότητα δεν ήταν Ιουδαίοι, αλλά Ρωμαίοι οπαδοί «μιας εβραιογενούς θεότητας», τού Χριστού, που είχε πλαστεί από τους ίδιους τους Ρωμαίους «με το υλικό της δεύτερης σε κύρος -μετά τον Γιαχβέ- Ισραηλινής θεότητας»: εκείνης τού προχριστιανικού Ιησού τού Ναυή (8)! Στην περίπτωση αυτή, και με δεδομένο ότι «υπάρχουν […] μαρτυρίες, μέσα στις ίδιες τις χριστιανικές πηγές, πως οι χριστιανοί των πρώτων αιώνων, ονομάζονταν και “Χρηστοί”» (9), δεν θα προκαλούσε καμία απορία το γεγονός ότι στη Ρώμη τού 50 μ.Χ. κάποιος κακός μπελάς με το όνομα Chrestus δημιουργούσε τέτοια προβληματα που ο Κλαύδιος αναγκάστηκε να απαντήσει με μαζικούς εξορισμούς!..Ίσως πάλι να ισχύει το άλλο που ισχυρίστηκε ο John M. Allegro, σημιτολόγος και ειδικός στην αρχαία Σουμεριο-βαβυλωνιακή Φιλολογία, ότι δηλαδή ο Chresto τού επίμαχου χωρίου στην πραγματικότητα δεν ήταν καν άνθρωπος, αλλά… βότανο! Όχι δεν κάνω πλάκα τώρα! Το εν λόγω φυτό (κιχόριο ή αγριοράδικο), οπως αναφέρει ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος στη Φυσική Ιστορία, παρήγαγε έναν χυμό ο οποίος αναμεμιγμένος με λάδι, πιστευόταν ότι χάριζε ιδιαίτερες δυνάμεις και μεγαλύτερη δημοτικότητα σε όποιον «εχρίετο» μ’ αυτόν, γι’ αυτό και μερικοί το έλεγαν… χρηστόν!! Έτσι λοιπόν, καταλήγει ο δαιμόνιος Allegro, δεν αποκλείεται οι ταραχές που μνημονεύει ο Σουητώνιος να μην προκαλούνταν από την υποδαυλιστική ανάμιξη κάποιου Χρηστού, αλλά από την… απογειωτική ανάμιξη κάποιου… χρηστού με… λάδι!!
..
Κι αν το ενδεχόμενο αυτό σας πέφτει κάπως… βαρύ, μην ανησυχείτε: υπάρχει πάντα κι η περίπτωση τού Ειρηναίου, ο οποίος στηριζόμενος σε αποστολικές μαρτυρίες αλλά και στην ίδια την Αγία Γραφή (10), διακήρυττε ότι ο Χριστός δεν πέθανε τόσο νέος όσο είχε επικρατήσει να πιστεύεται, αλλά ούτε λίγο ούτε πολύ κοντά στα… πενήντα!..
..
..
..

Π Α Ρ Α Π Ο Μ Π Ε Σ..

[1] «Το όνομα Χρηστός […] εμφανίζεται πάνω από ογδόντα φορές στις 
λατινικές επιγραφές της Ρώμης»...Lionel Rocheman, Ιησούς - υπήρξε 
πραγματικά; Τι λένε οι ιστορικοί, σ. 83, εκδ. Περίπλους (πηγή: Paul-Louis 
Couchoud, Le mystère de Jésus, σ. 30)

...
Επίσης: Κικέρων, Epistulae ad Familiares II, VIII, I, όπου γίνεται λόγος για

κάποιον δούλο ή απελεύθερο ονόματι Chrestus.
..
[2] Στρ. Θεοδοσίου - Μάνος Δανέζης, Στα ίχνη του Ι.Χ.Θ.Υ.Σ., σ. 236,

εκδ. Δίαυλος
..

[3] ΙΙΙ, VI
..

[4] «[…] afflicti suppliciis Christiani, genus hominum superstitionis novae 
ae maleficae». Εδώ γίνεται λόγος για ποινέςπου επιβλήθηκαν «στους 
χριστιανούς, ανθρώπους νέας και κακοποιού δεισιδαιμονίας».

..
Βίος τού Νέρωνα, XVI, II ...

[5] Περίπου 70 χρόνια, αφού το έργο 
τού Σουητώνιου εκδόθηκε το 120 μ.Χ.
..
[6] Στα ίχνη του Ι.Χ.Θ.Υ.Σ., σ. 236
..
[7] Ιησούς - υπήρξε πραγματικά; Τι λένε οι ιστορικοί, σ. 84
..
[8] Νίκος Βεργίδης, Νέρων και Χριστός, σ. 302, εκδ. Arcadia..

[9] Ομ. 143
..
Εδώ ο Βεργίδης επικαλείται στη σχετική παραπομπή τους «απολογητές 
και ειδικά τον Αθηναγόρα, “Οι χριστιανοί χρηστοί εισίν” XXII». Το χρηστοί 
πάντως εδώ, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί προσωνυμία, 
αφού πρόκειται ξεκάθαρα για κατηγορούμενο! Αν έλεγε: «Οι χριστιανοί 
Χρηστοί καλούνται», τότε θα άλλαζε το πράγμα ۬ όμως δεν το λέει!

..
[10] Κατά Ιωάννην, Η΄ 57
..
Ο Νίκος Κόκκινος πάντως στο Αίνιγμα τού Ιησού τής Γαλιλαίας, σ. 69-72, 
όπου ασχολείται εκτενώς (και τελικά συντάσσεται) με τον αν μη τι άλλο 
εντυπωσιακό ισχυρισμό τού Ειρηναίου, επισημαίνει ότι «τα 50 ήταν η 
σεβαστή ηλικία στο Ισραήλ και ο ιερός αριθμός τους».  
..

..

..