Το μυστήριο τού Βαραββά

........................................

..

«Τίνα θέλετε απολύσω υμίν; Βαραββάν ή Ιησούν τον λεγόμενον Χριστόν;». Πασίγνωστο το δίλημμα προ του οποίου σύμφωνα με τα Ευαγγέλια ο Πιλάτος έθεσε τον μαινόμενο όχλο έξω από το πραιτώριο ˙ γνωστή και η ετυμηγορία τού πλήθους. Γύρω από τη συγκεκριμένη ιστορία ωστόσο υφαίνεται ένα μικρό μυστήριο.
..
Κατ’ αρχάς -για να ξεκινήσουμε από τα στοιχεία που μέχρι στιγμής τουλάχιστον θεωρούνται αδιαμφισβήτητα-, πέραν των Ευαγγελίων δεν υπάρχει καμία, μα καμία απολύτως ιστορική πηγή που να αναφέρει το παραμικρό περί εθίμου (ρωμαϊκού ή ιουδαϊκού) να απελευθερώνεται ένας κρατούμενος το Πάσχα. Το σχεδόν παράδοξο αυτό γεγονός όπως και να το κάνουμε, βάζει στις επίμαχες ευαγγελικές αναφορές ένα πελώριο ερωτηματικό. Πέραν τούτου, το ίδιο το όνομα τού στασιαστή, δολοφόνου, ληστή -τρομοκράτη, τέλος πάντων- που ευνοήθηκε από την τελική απόφαση τού πλήθους, κρύβει μιαν εντυπωσιακή σύμπτωση η οποία ώθησε κάποιους μελετητές στην, αν μη τι άλλο, προκλητική υπόθεση ότι το πρόσωπο αυτό ουδέποτε υπήρξε στην πραγματικότητα, αλλά επινοήθηκε, τρόπον τινά ως το alter ego τού ίδιου τού Χριστού!
..
Το όνομα Βαραββάς συγκεκριμένα, στην πραγματικότητα ετυμολογείται ως bar abba, αραμαϊστί: «ο υιός τού πατρός» (1). Δεδομένης λοιπόν τής ευρείας χρήσης τής λέξης Abba σε προσευχές ως προσφώνηση τού Πατέρα Θεού (ας θυμηθουμε το: «Αββά ο πατήρ, πάντα δυνατά σοι») καθώς και της ίδιας τής ιδιότητας που (πιστευόταν ότι) ενσάρκωνε ο Ιησούς, έχουμε μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σύγκλιση η οποία γίνεται ακόμα πιο εντυπωσιακή, όταν συνδυαστεί με το γεγονός ότι σε ορισμένους αρχαίους κώδικες το πλήρες όνομα τού ληστή ήταν: Ιησούς ο Βαραββάς! Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από τον Ωριγένη ο οποίος ωστόσο δεν πίστευε ότι το επίμαχο όνομα υπήρχε και στο πρωτότυπο κείμενο. Θεωρούσε, βλέπετε, αδιανότητο ο ληστής να είχε το ίδιο όνομα με τον Χριστό. Σύμφωνα ωστόσο με την άποψη πολλών μελετητών, ο ληστής όντως πρέπει να λεγόταν κι αυτός Ιησούς και απλώς το όνομα «απομακρύνθηκε» αργότερα από τα κείμενα (κάτι που άλλωστε ζητούσε και ο ίδιος ο Ωριγένης). Άλλωστε αν δεν υπήρχε το όνομα Ιησούς μπροστά από το Βαραββάς, προς τι η διευκρίνιση τού Πιλάτου «τον λεγόμενον Χριστόν»; Θα μπορούσε να έλεγε απλά: «Βαραββάν ή Ιησούν;». Αν λοιπόν όντως ισχύουν όλα αυτά, τότε το περίφημο δίλημμα που έθεσε ο Πιλάτος θα μπορούσε στην πραγματικότητα να αναδιατυπωθεί με τον εξής καταπληκτικό τρόπο:
..
«Ποιον θέλετε ν’ αφήσω ελεύθερο; Τον Ιησού τον Υιοτουπατέρα ή τον Ιησού τον Υιό τού Πατέρα;»!!
..
Αυτό φυσικά δεν είναι παρά μόνο μια θεωρία. Αναρωτιέται δε κανείς σε τι θα εξυπηρετούσε η επινόηση τού ληστή; «Μια πιθανή ερμηνεία είναι ότι κάποιος που κατέγραψε την ιστορία αυτή κάποια χρονική στιγμή, δεν κατάλαβε ότι τα δύο αυτά ονόματα αναφέρονται στο ένα και το αυτό πρόσωπο. Αλλά προτάθηκε επίσης ότι υπάρχει κάποιο νόημα σε αυτό το λογοπαίγνιο, ότι τα Ευαγγέλια δημιούργησαν ένα διαχωρισμό των δύο (και μια ανύπαρκτη παράδοση να ελευθερώνεται ένας φυλακισμένος) σχεδόν ως αλληγορία. Ο σκοπός λέγεται πως ήταν η πρόκληση μιας δυνατότητας επιλογής για τον αναγνώστη: θέλετε να επιλέξετε τη βία ή να στρέψετε και το άλλο μάγουλο στον εχθρό σας;» (2). Μια άλλη απλή εξήγηση είναι ότι η φιγούρα τού Βαραββά χρησιμοποιήθηκε απλώς ως λογοτεχνικό στοιχείο που στόχευε στην κορύφωση τής δραματικής έντασης˙ ποιος θα μπορούσε να απορρίψει διαρρήδην το ενδεχόμενο αυτό; Η θεωρία αντίθετα τού καθηγητή Καινής Διαθήκης Ντένις Ρ. ΜακΝτόναλντ ότι η ιστορία με τον Βαραββά στην πραγματικότητα επινοήθηκε με κεντρικό μοτίβο την εξόντωση των μνηστήρων στην Οδύσσεια, παρότι εν μέρει στηρίζεται σε εκπληκτικά στοιχεία (3), προς το παρόν δεν έχει πείσει την ευρύτερη επιστημονική κοινότητα. Άλλωστε το όνομα Ιησούς γνωρίζουμε καλά ότι ήταν πολύ διαδεδομένο εκείνη την εποχή, ενώ ακόμα και το Βαραββάς κάλλιστα μπορεί να γίνει αποδεκτό ως πατρωνυμικό. Έτσι όντως μπορεί να μην υπάρχει τίποτα το μεμπτό σ’ αυτή την ιστορία. Ο ληστής όντως μπορεί να λεγόταν Ιησούς ο Υιοστουπατέρας και το γεγονός ότι βρέθηκε δίπλα-δίπλα με τον έτερο Ιησού, τον Υιό τού Πατέρα, να ήταν απλώς μια -κυριολεκτικά!- σατανική σύμπτωση. Από την άλλη όμως, για ποιον λόγο το επίμαχο όνομα έπρεπε οπωσδήποτε να εξαφανιστεί από τα κείμενα; Και το έθιμο που υποτίθεται ότι υπήρχε, πώς είναι ποτέ δυνατόν να μη μαρτυρείται πουθενά αλλού; Και τέλος, ακόμα κι αν παρακάμπτοντας την ανεξήγητη σιωπή των πηγών, δεχθούμε ότι όντως υπήρχε ένα τέτοιο έθιμο, για ποιον λόγο από τη διαδικασία απονομής χάριτος απουσίαζαν οι άλλοι δύο ληστές: ο καλός που σταυρώθηκε δεξιά (κλασικά!) τού Ιησού κι ο κακός στα αριστερά (πού αλλού;); Μήπως επειδή τα ονόματά τους δεν… βόλευαν;

..
..

Π Α Ρ Α Π Ο Μ Π Ε Σ
..
[1] Μια άλλη ετυμολογία που προτείνεται είναι: bar rabba(n), δηλ. «ο υιός τού

ραββίνου». Το Βαραββάς πάντως -αν αυτό σημαίνει κάτι- μεταγράφηκε στα

Ελληνικά με ένα ρο, και όχι με δύο.
..
[2] Lena Einhorn, Τι συνέβη στο δρόμο για τη Δαμασκό;, σ. 167,

εκδ. Ορφέας
..
[3] Προσεχώς στο τι εστίν αλήθεια; !